Η κήρυξη του Ευρωπαϊκού πολέμου τον Αύγουστο του 1914 διέλυσε δυστυχώς πολύ γρήγορα και σε μια εποχή που η Ελλάδα βρισκόταν ακόμα σε διαδικασία ανοικοδόμησης και προόδου, τη στενή συνεργασία μεταξύ του Στέμματος και της κυβέρνησης. Αυτό οδήγησε σε Εθνικό Διχασμό με πολύ κακές συνέπειες για το έθνος.
Κωνσταντίνος και Βενιζέλος έρχονται σε αντιπαράθεση
Ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος αρνήθηκε κατηγορηματικά τις προτάσεις του Γερμανού αυτοκράτορα για την Ελλάδα να ταχθεί στο πλευρό των Κεντρικών Δυνάμεων, με την ορθή παρατήρηση ότι λόγω της γεωγραφικής της θέσης, η Ελλάδα έπρεπε να διατηρεί καλές σχέσεις με Γαλλία και Αγγλία. Διαφορετικά, θα υπήρχε είτε κατοχή είτε καταστροφικός αποκλεισμός για τον ελληνικό λαό.
Αντίθετα, ο Ελ. Βενιζέλος, αν και ακόμη απρόσκλητος, ήθελε την Ελλάδα να συμμετάσχει στον Ευρωπαϊκό πόλεμο, στο πλευρό των Δυτικών δυνάμεων της Τριπλής Αντάντ (δηλαδή Αγγλίας, Γαλλίας, Ρωσίας), ακόμη και χωρίς καμία υπόσχεση ικανοποίησης των εθνικών διεκδικήσεων. Τα δάφνινα στεφάνια της σχεδόν απρόσκλητης εισόδου του στις Βαλκανικές συμμαχίες και χωρίς υποσχέσεις εδαφικών κερδών και ικανοποίησης των εθνικών δικαίων της Ελλάδας, είναι ακόμα φρέσκα. Πίστευε στο άστρο του και δεν αμφέβαλλε ότι, όταν θα ενεπλέκετο ενεργά στον πόλεμο και θα λάμβανε μια ενεργητική θέση στην πανευρωπαϊκή πολιτική, θα πραγματοποιούσε και πάλι τα μεγαλεπήβολα σχέδιά του.
Εθνικός διχασμός
Από τη μελέτη της σύγχρονης πολιτικής ιστορίας της Ελλάδας μέχρι και σήμερα, που έχουν πλέον κοπάσει τα μεγάλα πάθη εκείνης της εποχής, δεν έχουμε καμία αμφιβολία ότι τόσο ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος όσο και ο Ελ. Βενιζέλος ήταν Έλληνες γέννημα-θρέμμα. Οι ριζικά αντίθετες πολιτικές τους, οδηγούνταν από ριζικά διαφορετικές αντιλήψεις σχετικά με τον καλύτερο τρόπο εξυπηρέτησης των εθνικών συμφερόντων της Ελλάδας.
Ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος πίστευε ότι οι Κεντρικές Δυνάμεις θα αναδεικνύονταν νικήτριες από τον πόλεμο και δεν ήθελε να εκθέσει την Ελλάδα στην εκδικητική τους οργή. Γιατί υπήρχε μεγάλος κίνδυνος σε περίπτωση νίκης των Κεντρικών Δυνάμεων, η οργή τους εναντίον της Ελλάδας να επεκταθεί εις βάρος της ελληνικής ακεραιότητας, ειδικά με την προσάρτηση της Ανατολικής Μακεδονίας από τη Βουλγαρία και των νησιών από την Τουρκία.
Εκτός από την πικρία της πρόσφατης πολιτικής ιστορίας της Ελλάδας, ο Κωνσταντίνος δεν βασιζόταν στη συναισθηματική συμπάθεια των Συμμάχων για την εξυπηρέτηση των εθνικών συμφερόντων της Ελλάδας, ειδικά σε μια εποχή που ήταν γνωστό ότι η Ρωσία βρισκόταν υπό την επιρροή της Κωνσταντινούπολης και δεν έκρυβε το ενδιαφέρον της για τη Βουλγαρία. Για το λόγο αυτό, και σε περίπτωση που η Ελλάδα οδηγούνταν από την πορεία των πραγμάτων να συνεργαστεί με τους Συμμάχους, ήθελε ρητές συμβατικές εγγυήσεις για την ικανοποίηση των εθνικών της διεκδικήσεων, και μάλιστα για την εδαφική της ακεραιότητα.
Αντίθετα ο Ελ. Βενιζέλος πίστευε σταθερά στη νίκη των Συμμάχων, και ανεξαρτήτως σχέσεων και εγγυήσεων επί χάρτου, επιζητούσε, έναντι όλων των θυσιών και με όλα τα μέσα, να πετάξει την Ελλάδα σε ενεργό συμμετοχή στο πλευρό τους. Με τον τρόπο αυτό, θα είχε τη δυνατότητα να συμμετέχει στα συμμαχικά μυστικά συμβούλια, να ενεργεί ανοιχτά και παρασκηνιακά μεταξύ των συμμαχικών παραγόντων, να εκμεταλλεύεται κάθε ευνοϊκή εξέλιξη της κατάστασης και να δημιουργεί τετελεσμένα γεγονότα υπέρ της Ελλάδας.
Η κλιμάκωση της αντιπαράθεσης και ο Εθνικός Διχασμός
Αυτή η ριζική αντίθεση, αφενός του βασιλιά και των πολιτικών που ακολουθούσαν τις απόψεις του, αφετέρου του Βενιζέλου, εκδηλώθηκε με το ξέσπασμα του Παγκοσμίου Πολέμου.
Για μεγάλο χρονικό διάστημα, το ζήτημα της βοήθειας προς τη Σερβία αποτέλεσε αντικείμενο διαμάχης. Όπως αναφέραμε, η ελληνοσερβική συνθήκη του 1913 προέβλεπε τη στρατιωτική βοήθεια 150 χιλιάδων ανδρών προς τη Σερβία εκ μέρους της Ελλάδας, σε περίπτωση που η πρώτη δεχόταν επίθεση από οποιαδήποτε δύναμη.
Ο Βενιζέλος επέμενε ότι η Ελλάδα είχε υποχρέωση να βοηθήσει τη Σερβία, όταν τα αυστριακά στρατεύματα εισέβαλαν στο έδαφός της. Αλλά οι πολιτικοί του αντίπαλοι υποστήριζαν ότι η Ελλάδα, με βάση την κατάστασή της, είχε υποχρέωση να προστρέξει σε βοήθεια της Σερβίας, όταν δεχόταν επίθεση από βαλκανικό κράτος και όχι από μεγάλη δύναμη.
Η επιμονή του Βενιζέλου να σπεύσει σε βοήθεια ακόμη και με ασήμαντη δύναμη, τη στιγμή που είχε ήδη συντελεστεί η δραματική υποχώρηση των Σέρβων, την έβλεπε περισσότερο σε βάρος της ουδετερότητας της Ελλάδας παρά υπέρ της συμπαράταξής της με τους Συμμάχους.
Επίλογος
Η αντιπαράθεση μεταξύ του Βασιλιά Κωνσταντίνου και του Ελ. Βενιζέλου οδήγησε τελικά σε βαθύ Εθνικό Διχασμό, με επιπτώσεις που άφησαν ανεξίτηλα σημάδια στην Ελλάδα. Παρά τις διαφορετικές απόψεις τους, και οι δύο ηγέτες επιδίωκαν ειλικρινά το συμφέρον της Ελλάδας. Ωστόσο, ο διχασμός που προκλήθηκε υπονόμευσε τελικά την ενότητα που ήταν απαραίτητη για να προωθηθούν τα εθνικά συμφέροντα.
Βιβλιογραφία
Παπαϊωάννου, Χ. (2018). Η διπλωματία του Εθνικού Διχασμού, 1914-1917. Ανακτήθηκε από dspace.lib.uom.gr
Koromvokis, P. (2019). 1915: Ο εθνικός διχασμός by George Th. Mavrogordatos. Journal of Modern Greek Studies. Ανακτήθηκε από muse.jhu.edu
Για αυτό το άρθρο χρησιμοποιήθηκαν ανθρώπινος παράγοντας και τεχνητή νοημοσύνη. Δείτε τους Όρους Χρήσης της ιστοσελίδας.