Odysseus, gemisinin direğine bağlı olarak Sirenlerin şarkısını dinliyor. Attika kırmızı figürlü bir amfora, yaklaşık M.Ö. 480-470. British Museum, katalog numarası GR 1843.11-3.31.
Odysseia, Homeros’a atfedilen ikinci büyük destan, İthaka Kralı Odysseus’un Truva Savaşı’nın bitiminden sonra vatanına dönme çabasını anlatır. İlyada’nın savaş başarılarına ve savaşa odaklanmasının aksine, Odysseia kahramanlığın farklı bir yönünü – azim, yaratıcılık ve zihinsel dayanıklılık – sunar. Zekası ve kurnaz doğasıyla tanınan Odysseus, sevgili İthaka’sına ulaşma çabasında sayısız zorlukla karşılaşır, burada sadık eşi Penelope ve oğlu Telemakhos onu beklemektedir. Bu destan sadece bir macera anlatısı değil, aynı zamanda insan durumu, yaşamın zorlukları ve nostos – eve ve aile sıcaklığına dönüş – arayışının derin bir alegorik anlatımıdır.
Odysseia, dünya kültürünü ve edebiyatını derinden etkilemiş, baş kahramanını insanın yolculuğu ve arayışının sembolü haline getirmiştir. Odysseus’un maceraları – Polyphemos ile karşılaşmasından Sirenlerle yüzleşmesine ve Hades’e inişine kadar – Yunan ve dünya edebiyatını şekillendiren Homeros geleneğinin ayrılmaz bir parçasıdır. Kahramanın İthaka’ya dönüş yolculuğu, insanın kimlik, amaç ve tanıdık alan arayışının zamansız bir metaforuna dönüşmüş, antik çağdan günümüze sanatçıları ve düşünürleri etkilemiştir (Trypanis).
Odysseus savaşta: Güney İtalya’nın Reggio kentinden Chalcidian siyah figürlü bir amfora, yaklaşık M.Ö. 540. Yazıt Ressamı’nın eseri. Boyutlar: 39,6 × 24,9 cm.
Yolculuğun Başlangıcı: Truva’dan Maceraya
Truva’dan Ayrılış ve İlk Maceralar
Odysseus’un macerası, Truva’nın düşüşünden hemen sonra, kurnaz kral ve yoldaşlarının vatanlarına dönüş için yola çıkmalarıyla başlar. İlk durakları Kikones ülkesidir, burada başarılı bir baskının ardından Odysseus’un adamları gereğinden fazla kalır ve Kikones’in takviyeleri tarafından saldırıya uğrar, birçok yoldaşını kaybederler. Bu bölüm, yolculuğun tüm seyrini belirler – düşüncesizlik ve özdenetim eksikliği, İthakalı grubun kaderini belirleyecektir (Mantis).
Poseidon’un Öfkesi: Uzun Süreli Maceranın Nedeni
Odysseus’un yolculuğunu uzun süreli bir maceraya dönüştüren belirleyici nokta, deniz tanrısı Poseidon ile çatışmasıdır. Poseidon’un oğlu Polyphemos’un kör edilmesi, deniz tanrısının öfkesini çeker ve tanrı, kahramanın İthaka’ya dönüşünü engellemeye yemin eder. Bu ilahi öfke, Odysseus’un aşması gereken ana engeldir ve insan zekası ile ilahi güç arasında dinamik bir karşılaşma yaratır. (Daha fazla bilgi için şu kelimeleri arayın: Poseidon Odysseus Düşmanlık)
Odysseus’un Yoldaşları ve Aşamalı Kayıpları
Yolculuğun trajik yönlerinden biri, Odysseus’un yoldaşlarının aşamalı kaybıdır. Truva’dan ayrılan on iki filodan sadece Odysseus’un gemisi deniz tehlikelerini aşmayı başarır. Yoldaşları, Aeolus’un çuvalını açmak gibi kendi hataları veya Scylla ve Charybdis gibi dış tehlikeler nedeniyle çeşitli bölümlerde kaybolur. Her kayıp, Odysseus’un lider olarak taşıdığı sorumluluğun ağırlığını artırır ve yolculuğunun yalnızlığını derinleştirir yolculuğu.
Zeka ve Metis: Odysseus’un Bilinmeyenle Mücadelesindeki Silahları
İlyada’nın kahramanları, genellikle fiziksel güçleriyle öne çıkarken, Odysseus zekası ve yaratıcılığı ile öne çıkar. Metis’i – zekası ve pratik bilgeliği – yolculuğun zorluklarına karşı en önemli silahıdır. Polyphemos ile yüzleşmesinden Calypso’dan kaçışına kadar, Odysseus, sadece fiziksel güçle karşı konulamayacak engelleri aşmak için öngörü ve uyum yeteneğini kullanır.
Odysseus’un Yolculuğunda Tanrılar: Müttefikler ve Rakipler
Yolculuk boyunca tanrılar, Odysseus’un seyrinde belirleyici bir rol oynar. Poseidon ana rakip olarak kalırken, Athena kahramanın yanında durarak rehberlik ve koruma sağlar. Zeus, nihai yargıç olarak, Odysseus’un değerini ve azmini tanıyarak dönüşüne izin verir. Bu ilahi boyut, antik Yunan dünyasında tanrıların lütfunun önemini vurgular, ancak aynı zamanda insanın erdemleriyle ölümsüzlerin bile takdirini kazanabileceği inancını da ortaya koyar.
Nekyia sahnesi: Odysseus, Hades’te Tiresias ile konuşuyor. Dolon Ressamı’nın Lucanian kırmızı figürlü bir kaliks-krateri (yaklaşık M.Ö. 380). BnF Müzesi.
Dönüş Yolculuğunda Önemli Duraklar
Polyphemos ile Karşılaşma
Odysseia’nın en ikonik anlarından biri, Odysseus’un Polyphemos ile karşılaşmasıdır. Bu bölüm, kahramanın hem zekasını hem de zayıflıklarını ortaya koyar. Devasa canavarın mağarasında tuzağa düştükten sonra, kurnaz Odysseus bir hile düşünür – kendini “Hiç Kimse” olarak tanıtır ve Polyphemos’u sarhoş ettikten sonra onu kızgın bir kazıkla kör eder. Diğer Kikloplar yardıma geldiğinde ve kimin saldırdığını sorduklarında, Polyphemos “Hiç Kimse” yanıtını verir, bu da onların ayrılmasına neden olur. Ancak, kaçışın kritik anında, Odysseus gururunu kontrol edemez ve kimliğini açıklar, Poseidon’un öfkesini uyandırır ve böylece gelecekteki maceralarının seyrini belirler.
Kirk ve Calypso: Nostos’un İlahi Tuzakları
Nostos yolculuğunda, Odysseus’un dönüşünü engelleme tehdidi oluşturan iki güçlü ilahi figürle karşılaşır – büyücü Kirk ve peri Calypso. Kirk, yoldaşlarını domuzlara dönüştürür, ancak Odysseus, Hermes’in yardımıyla büyüsüne karşı koyar ve yoldaşlarını eski hallerine döndürmesi için onu ikna eder. Bir yıl boyunca adasında kalırlar, burada Kirk sonunda yolculuklarının geri kalanı için değerli tavsiyeler sunar. Öte yandan Calypso, Odysseus’u Ogygia adasında yedi yıl boyunca tutar, ona ölümsüzlük ve sonsuz gençlik sunar. Ancak kahraman, ilahi tekliflere rağmen, sevgili İthaka’sına dönme hedefine bağlı kalır, ölümlü insan yaşamının ve aile bağlarının ölümsüzlüğe karşı değerini kanıtlar. (Daha fazla bilgi için şu kelimeleri arayın: Odysseus Calypso Ölümsüzlük)
Phaeacian Misafirperverliği: İthaka Öncesi Son Aşama
Calypso’dan kurtulduktan sonra, Odysseus Phaeacian adasına ulaşır, burada ilk kez saygı ve gerçek misafirperverlikle karşılanır. Kral Alkinoos’un sarayında, Odysseus maceralarını anlatır, ilk kez kimliğini ve yolculuğunun tüm hikayesini ortaya koyar. Phaeacianlar, onun cesaretinden ve dayanıklılığından etkilenerek, ona vatanına dönmesi için bir gemi ve değerli hediyeler sunarak yardım etmeye karar verirler. Bu misafirperver karşılama, Odysseus’un deniz yolculuğunun sonunu ve dönüşünün son aşamasının başlangıcını – İthaka’daki yerini geri kazanmayı – işaret eder.
Odysseus’un Kirk ile karşılaşmasını tasvir eden Eretria’dan Attika siyah figürlü lekythos (M.Ö. 490-480). Atina Ulusal Arkeoloji Müzesi’nde sergilenmektedir, envanter no. A 1133.
İthaka’ya Dönüş ve Yeniden Kuruluş
Dilenci Olarak Odysseus: Tanınma ve Talipler
Odysseus’un İthaka’ya varışı, macerasının belki de en zorlu aşamasının başlangıcını işaret eder. Yolculuğu boyunca kahramanın koruyucusu olan tanrıça Athena, erken tanınmaması için onu yaşlı bir dilenciye dönüştürür. Bu kılık değiştirme, ona sarayındaki durumu gözlemleme ve değerlendirme fırsatı verir, burada talipler yıllardır misafirperverliği ve servetini kötüye kullanmakta, eşi Penelope’nin elini ve İthaka tahtını talep etmektedir.
Eumaeus ve Telemakhos ile Karşılaşma
Odysseus’un İthaka ile ilk teması, sadık domuz çobanı Eumaeus aracılığıyla olur, o, efendisini tanımamasına rağmen ona mükemmel bir misafirperverlik sunar. Ardından, Odysseus, babasının kaderi hakkında bilgi aramak için Pylos ve Sparta’ya yaptığı yolculuktan dönen oğlu Telemakhos ile karşılaşır. Baba ve oğul arasındaki tanınma, destanın en dokunaklı anlarından biridir, çünkü Odysseus gerçek kimliğini Telemakhos’a açıklar ve ikisi taliplerin yok edilmesi planını yaparlar.
Yay Sınavı ve Taliplerin Cezalandırılması
Odysseus’un İthaka’ya dönüşünün doruk noktası, ünlü yay sınavı sahnesidir. Penelope, kocasına olan sadakatini uzun süreli yokluğuna rağmen koruyarak, Odysseus’un yayıyla on iki baltanın içinden bir ok geçirebilen kişiyle evleneceğini duyurur. Talipler, birer birer, yayı germekte bile başarısız olurken, hala dilenci kılığında olan Odysseus, sınavı ilk denemede başarır ve hemen ardından oklarını taliplere çevirir. Ardından gelen taliplerin katli, Odysseia’nın en dramatik sahnelerinden biridir, düzenin ve adaletin yeniden tesisini simgeler. (Daha fazla bilgi için şu kelimeleri arayın: Taliplerin Katli Odysseia Yay)
Penelope ile Yeniden Buluşma: Yolculuğun Tamamlanması
Taliplerin yok edilmesinin ardından, Odysseus son sınavla karşı karşıya kalır – sadık eşi Penelope tarafından tanınma. Başlangıçtaki şüpheciliğine rağmen, Penelope, kocasının olduğunu iddia eden adama son bir sınav koyar – ona evlilik yatağını taşımayı teklif eder, bu imkansızdır çünkü Odysseus yatağı canlı bir ağacın gövdesi etrafında inşa etmiştir. Odysseus’un bu sırrı bilmesi, sonunda Penelope’yi kimliği konusunda ikna eder ve çiftin yirmi yıllık ayrılıktan sonra duygusal yeniden birleşmesine yol açar.
İthaka ile Uzlaşma: Kral ve Baba Olarak Odysseus
Odysseia, Odysseus’un İthaka tahtına geri dönmesi ve yurttaşlarıyla uzlaşmasıyla sona erer. Kahraman, artık normal formuna döndüğünde, yaşlı babası Laertes’i ziyaret eder, duygusal bir aile birleşmesi anı sunar. Aynı zamanda, taliplerin ailelerinden intikam tehdidiyle karşı karşıya kalır, bu çatışma Athena ve Zeus’un müdahalesiyle çözülür, barışı sağlar. Odysseus’un yolculuğu böylece krallığında uyumun yeniden tesis edilmesi ve kral, eş ve baba rolüne geri dönmesiyle tamamlanır.
Odysseus’un Penelope’ye dönüşünü tasvir eden Milos’tan kil plaka, yaklaşık M.Ö. 460-450. Boyutlar: 18,7 x 27,8 cm. Metropolitan Sanat Müzesi, New York.
Farklı Yorumlar & Eleştirel Değerlendirme
Odysseia, farklı bilimsel yaklaşımlardan gelen araştırmacılar tarafından çok boyutlu yorumlara konu olmuştur. Vernant, Odysseus’u kahraman insandan politik insana geçişin arketipi olarak incelerken, Benjamin nostos’u insanın kendini tanıması olarak bir alegori olarak analiz eder. Stan, destanı psikanalitik olarak ele alarak, Odysseus’un yolculuklarında bireysel tamamlanmaya giden yolu bulur. Aksine, Finley metnin tarihsel yönüne odaklanarak, Miken ve sonrası Miken toplumunun unsurlarını arar. Malkin ve Dimock gibi daha yeni araştırmacılar, destanı post-kolonyal ve feminist teorilerle ele alarak, metindeki cinsiyet ilişkileri ve “öteki” kimliğinin inşasını vurgular.
Sonuç
Odysseus’un yolculuğu, insan varoluşu için zamansız bir alegori oluşturur – mitin dar sınırlarını aşan ve kimlik, amaç ve tamamlanma arayışının evrensel bir sembolüne dönüşen bir anlatı. İthaka’nın kurnaz kralı, engelleri aşma, tehlikelerle yüzleşme ve sonunda evimize – bu ister kelimenin tam anlamıyla ister mecazi olsun – dönme çabamızı simgeler.
Odysseus’un maceraları aracılığıyla, Homeros bize yaşamın sadece varış noktası değil, aynı zamanda yolculuğun kendisi olduğunu hatırlatır, zorlukları, kayıpları, sevinçleri ve keşifleriyle. Odysseia, kolektif bilincimizde yankılanmaya devam ediyor, bizi kendi yolculuğumuzda kişisel nostosumuzu – gerçekten kim olduğumuza dönüş yolculuğumuzu – tanımaya davet ediyor.
Persephone Ressamı’na atfedilen kırmızı figürlü dekorasyona sahip kil kaliks-krater, Odysseus’un Kirk’i kovaladığı sahne, yaklaşık M.Ö. 440.
Sıkça Sorulan Sorular
Odysseus’un İthaka’ya dönüş yolculuğu kaç yıl sürdü?
Odysseus’un Truva’dan İthaka’ya dönüş yolculuğu tam on yıl sürdü. Truva Savaşı’na on yıllık katılımını da hesaba katarsak, Odysseus toplamda yirmi yıl boyunca vatanından uzakta kaldı. Bu uzun süreli yokluk, Penelope’nin sadakatinin sınanması ve taliplerin İthaka tahtına yönelik tehdidinin koşullarını yaratarak olay örgüsünün temel bir unsurunu oluşturur.
Odysseus’un dönüş yolculuğunda karşılaştığı en önemli maceralar nelerdi?
Truva’dan dönüş yolculuğunda Odysseus, sayısız zorlukla karşılaştı. En ikonik maceralar arasında Polyphemos’un kör edilmesi, büyücü Kirk ile yüzleşme, Scylla ve Charybdis arasından geçiş, Sirenlerin şarkısına karşı koyma ve Calypso’nun adasında yedi yıl kalma yer alır. Her macera, karakterinin farklı yönlerini sınadı.
Poseidon, Odysseus’u dönüş yolculuğunda neden takip etti?
Poseidon’un Odysseus’a olan düşmanlığı, oğlu Polyphemos’un kör edilmesinden kaynaklanır. Odysseus, Polyphemos’u mağarasından kaçmak için kör ettiğinde, Kiklop babasına intikam için dua etti. Deniz tanrısı Poseidon, Odysseus’u acımasızca takip etti, fırtınalar ve gemi kazaları yaratarak İthaka’ya dönüş yolculuğunu dramatik bir şekilde uzattı.
Odysseus, Penelope’nin talipleriyle nasıl başa çıktı?
İthaka’ya vardığında, Odysseus, Athena’nın yardımıyla bir dilenci kılığına girerek sarayındaki durumu gözlemledi. Oğlu Telemakhos, domuz çobanı Eumaeus ve sığır çobanı Philoitios ile işbirliği yaparak taliplerin yok edilmesi planını yaptı. Karar anı, yay sınavı ile geldi, burada Odysseus kimliğini kanıtladı ve ardından aynı yayı kullanarak talipleri yok etti.
Odysseus’un nostosunun dünya edebiyatındaki zamansız önemi nedir?
Odysseus’un dönüş yolculuğu, antik çağdan günümüze kadar sayısız edebi esere ilham vermiştir. Nostos kavramı, eve dönüş, kimlik ve kendini tanıma arayışını simgeleyen temel bir arketip haline gelmiştir. James Joyce ve Derek Walcott gibi çağdaş yazarlar, Homeros’un yolculuğunu yeni bağlamlarda yeniden yaratmış, dönüş kavramı birçok anlatı biçiminde merkezi bir tema olarak kalmıştır.
Kaynakça
- Bakker, E. J., Montanari, F., & Rengakos, A. (2006). La poésie épique grecque: métamorphoses d’un genre littéraire. Vandoeuvres: Fondation Hardt pour l’études de l’Antiquité classique.
- Doukas, K. (1993). To megalo mystiko tou Homērou: Odysseia. Athēna: Ekdoseis Astēr.
- Finley, M. I. (2002). The World of Odysseus. New York: New York Review Books.
- Freely, J. (χ.χ.). Ταξιδεύοντας στη Μεσόγειο με τον Όμηρο. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη.
- Homère, & Laffon, M. (2007). L’Odyssée – Le Retour d’Ulysse – Texte intégral. Paris: Éditions De La Martinière Jeunesse.
- Malkin, I. (1998). The Returns of Odysseus: Colonization and Ethnicity. Berkeley: University of California Press.
- Mantis, K. (χ.χ.). Αναλύσεις Κειμένων: Γ. Ιωάννου “Η μόνη κληρονομιά”. Αθήνα: Εκδόσεις Gutenberg.
- Trypanis, K. A. (1986). Ελληνική ποίηση: από τον Όμηρο ως τον Σεφέρη. Αθήνα: Εστία.
