Η γεωμετρική περίοδος ανήκει στους 9ο και 8ο αιώνες π.Χ. και σηματοδοτεί την απαρχή της αρχαίας ελληνικής τέχνης. Τα γεωμετρικά αγγεία χαρακτηρίζονται από γεωμετρικά μοτίβα και σχήματα που καλύπτουν ολόκληρη την επιφάνειά τους. Σταδιακά εμφανίζονται ανθρώπινες και ζωικές μορφές, ενώ παράλληλα εξελίσσεται η αφηγηματική τέχνη.
Τα χαρακτηριστικά, γεωμετρικά αγγεία
Τα γεωμετρικά αγγεία διακρίνονται από μοτίβα γεωμετρικών σχημάτων όπως μαιάνδρους, ζιγκ-ζαγκ και τρίγωνα, τα οποία καλύπτουν ολόκληρη την επιφάνειά τους. Οι ζώνες χωρίζονται μεταξύ τους με τριπλές γραμμές, ενώ τα μοτίβα μπορεί να είναι περιγεγραμμένα και σκιασμένα. Εισάγονται επίσης νέα σχήματα αγγείων για να καλύψουν τις ανάγκες μιας πιο εύπορης κοινωνίας.
Αν και στην Πρωτογεωμετρική περίοδο ο καλλιτέχνης περιόριζε τη διακόσμηση σε συγκεκριμένες περιοχές του αγγείου, στη Γεωμετρική εποχή σύντομα άφησε τις ζώνες μαιάνδρων και ζιγκ-ζαγκ να καλύπτουν ολόκληρο το αγγείο. Το αποτέλεσμα είναι μια αίσθηση φορτικότητας, αλλά ακριβείας. Ο καλλιτέχνης φαίνεται περισσότερο εστιασμένος στα ίδια τα μοτίβα παρά στη γενική εντύπωση του αγγείου.
Όλα τα μοτίβα έχουν περισσότερο το χαρακτήρα της καλαθοποιίας και της υφαντικής παρά της ζωγραφικής, κάτι που υποδηλώνει ότι αυτές ήταν οι πηγές έμπνευσής τους. Μάλιστα, ορισμένα σχήματα καλαθιών αντιγράφονται. Αυτό θέτει ενδιαφέροντα ερωτήματα, καθώς η υφαντική και η καλαθοποιία ήταν γυναικείες ασχολίες. Ίσως λοιπόν το Γεωμετρικό ύφος αποτελεί την πρώτη σημαντική συμβολή των Ελληνίδων στην αρχαία ελληνική τέχνη.
Η εισαγωγή της ανθρώπινης και ζωικής μορφής
Στις αρχές του 8ου αιώνα π.Χ., οι αγγειογράφοι άρχισαν να προσθέτουν ανθρώπινες και ζωικές μορφές στα αγγεία τους, σηματοδοτώντας την εισαγωγή ενός σημαντικότατου στοιχείου της μετέπειτα κλασικής παράδοσης. Αρχικά εμφανίζονται μεμονωμένες μελέτες ζώων ή μια γυναικεία μορφή που θρηνεί, ενσωματωμένες στη γεωμετρική διακόσμηση. Στη συνέχεια όμως, τα ζώα επαναλαμβάνονται με ίδια στάση για να γεμίσουν μια ολόκληρη ζώνη.
Μέχρι τα μέσα του αιώνα, εμφανίζονται πλέον σκηνές αρκετής πολυπλοκότητας με ανθρώπινες μορφές, ιδίως στα μεγάλα ταφικά αγγεία. Ο καλλιτέχνης απεικονίζει το ανθρώπινο σώμα με γωνιώδη ραβδιά και τρίγωνα, διατηρώντας τη γεωμετρικότητα αλλά τονίζοντας τα σημαντικότερα σημεία όπως το κεφάλι και τα άκρα. Παρουσιάζονται σκηνές δράσης και συναισθήματος, όπως μάχες και θρήνοι.
Στα μικρότερα αγγεία, οι αφηγηματικές σκηνές γίνονται ολοένα συχνότερες και αποτελούν έκφραση του ενδιαφέροντος των Ελλήνων για την αφηγηματική τέχνη που εκφράζεται ήδη στην ομηρική ποίηση. Μερικές σκηνές μπορεί να ταυτιστούν με δημοφιλείς μύθους, αλλά σε αυτό το στάδιο είναι δύσκολο να ξεχωρίσουμε το μυθολογικό από το καθημερινό θέμα.
Παρόλα αυτά, είναι πιθανό αυτό το φαινόμενο της ανάπτυξης μιας κυρίως αφηγηματικής τέχνης να εμπνεύστηκε από ανατολικά πρότυπα. Οι Έλληνες όμως σύντομα το υιοθέτησαν και το μετέφρασαν σε ένα εντελώς διαφορετικό ιδίωμα.
Οι επιρροές από την Ανατολή και το τέλος της γεωμετρικής περιόδου
Κατά το τέλος της Γεωμετρικής περιόδου, η επιρροή από την Ανατολή και το εμπόριο με ανατολικές χώρες γινόταν όλο και πιο έντονη. Αυτό μπορεί να διαπιστωθεί ευκολότερα σε άλλες μορφές τέχνης και όχι τόσο στην αγγειογραφία, η οποία δεν ήταν δημοφιλής στην Ανατολή. Παρόλα αυτά, τα λιοντάρια που εμφανίζονται στα γεωμετρικά αγγεία αποτελούν προμήνυμα της νέας εποχής και δανείζονται από τις ανατολικές τέχνες.
Είναι πιθανό ολόκληρο το φαινόμενο της ανάπτυξης μιας κυρίως αφηγηματικής τέχνης με ανθρώπινες και ζωικές μορφές να εμπνεύστηκε από την Ανατολή. Ωστόσο η μετάφρασή του σε ένα εντελώς διαφορετικό εικαστικό ιδίωμα ήταν άμεση και ολοκληρωτική, χωρίς να οφείλει τίποτα σε ξένα πρότυπα, παρά τις ομοιότητες.
Στο τέλος της Γεωμετρικής εποχής, το δεσμευτικό περίγραμμα χαλαρώνει, εισάγονται περισσότερες λεπτομέρειες και τα πολύπλοκα διακοσμητικά μοτίβα υποχωρούν. Τοπικά εργαστήρια σε όλη την Ελλάδα ακολούθησαν το παράδειγμα των Αθηνών αναπτύσσοντας δικά τους ιδιαίτερα ύφη. Η φύση αυτών των τοπικών παραλλαγών και εξαρτήσεων δεν είναι πάντα εύκολο να ερμηνευθεί. Πιθανώς να οφείλεται σε μεγάλο βαθμό σε γεωγραφικούς παράγοντες και τοπικές αγορές, παρά σε κοινωνικούς δεσμούς.
Η γεωμετρική περίοδος σηματοδοτεί την απαρχή της αρχαίας ελληνικής τέχνης, η οποία στηρίζεται σε βασικές γεωμετρικές αρχές διακόσμησης αλλά και στην απεικόνιση ανθρώπινων και ζωικών μορφών σε αφηγηματικές σκηνές. Ο συνδυασμός αυτός, μαζί με επιρροές από την Ανατολή, οδήγησε στην ανάπτυξη του εικαστικού ιδιώματος που θα αποτελέσει τη βάση της αρχαίας ελληνικής τέχνης.
Η σημασία της Γεωμετρικής περιόδου για την εξέλιξη της αρχαίας ελληνικής τέχνης
Η Γεωμετρική περίοδος αποτελεί ένα κομβικό σημείο στην ιστορία της αρχαίας ελληνικής τέχνης, καθώς έθεσε τα θεμέλια για τις μετέπειτα εξελίξεις. Τα γεωμετρικά αγγεία, με την έμφασή τους σε αφηρημένα μοτίβα και τη σταδιακή εισαγωγή ανθρώπινων και ζωικών μορφών, αποτέλεσαν ένα πρώτο βήμα προς την κατεύθυνση της αφηγηματικής τέχνης που θα κυριαρχούσε στους επόμενους αιώνες.
Παράλληλα, η επιρροή από την Ανατολή έδωσε νέες ιδέες και τεχνικές στους Έλληνες καλλιτέχνες, οι οποίοι όμως τις προσάρμοσαν και τις ενσωμάτωσαν σε ένα αμιγώς ελληνικό εικαστικό ιδίωμα. Αυτή η ικανότητα να δέχονται επιρροές αλλά να τις μετουσιώνουν σε κάτι μοναδικό και ιδιαίτερα ελληνικό, αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της αρχαίας ελληνικής τέχνης.
Η Γεωμετρική περίοδος έθεσε επίσης τις βάσεις για την ανάπτυξη τοπικών καλλιτεχνικών σχολών σε ολόκληρη την Ελλάδα. Αυτή η ποικιλομορφία και ο πλούτος των τοπικών παραδόσεων θα συμβάλλει στην εξέλιξη της ελληνικής τέχνης, δημιουργώντας ένα γόνιμο έδαφος για καλλιτεχνικούς πειραματισμούς και νεωτερισμούς.
Συνολικά, η Γεωμετρική περίοδος αποτελεί μια γέφυρα ανάμεσα στην προϊστορική και την ιστορική εποχή της ελληνικής τέχνης, θέτοντας τα θεμέλια για τις μεγάλες κατακτήσεις των επόμενων αιώνων. Χωρίς τις καινοτομίες και τις κατευθύνσεις που χαράχθηκαν κατά τη διάρκειά της, η εξέλιξη της αρχαίας ελληνικής τέχνης θα ήταν αδιανόητη.
Το πέρασμα στην Ανατολίζουσα περίοδο
Στο τέλος της Γεωμετρικής περιόδου, η επιρροή από την Ανατολή έγινε ολοένα και πιο έντονη, σηματοδοτώντας τη σταδιακή μετάβαση στην επόμενη φάση της αρχαίας ελληνικής τέχνης, γνωστή ως Ανατολίζουσα περίοδος. Αυτή η περίοδος, που εκτείνεται από τα τέλη του 8ου έως τις αρχές του 6ου αιώνα π.Χ., χαρακτηρίζεται από μια έντονη στροφή προς τα ανατολικά πρότυπα και τεχνοτροπίες.
Οι Έλληνες καλλιτέχνες άρχισαν να ενσωματώνουν ολοένα και περισσότερα ανατολικά στοιχεία στα έργα τους, όπως φανταχτερά φυτικά και ζωικά μοτίβα, σκηνές με φτερωτά όντα και μυθολογικά πλάσματα. Τα αγγεία της εποχής διακοσμούνται με περίτεχνες ζωφόρους και παραστάσεις, ενώ η ανθρώπινη μορφή αποδίδεται με μεγαλύτερη λεπτομέρεια και φυσικότητα.
Αυτή η στροφή προς την Ανατολή οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην εντατικοποίηση των εμπορικών και πολιτισμικών επαφών με τους λαούς της Εγγύς Ανατολής, ιδιαίτερα τους Φοίνικες, τους Σύρους και τους Αιγύπτιους. Οι Έλληνες έμποροι και ταξιδιώτες έφερναν μαζί τους όχι μόνο εξωτικά αγαθά, αλλά και νέες ιδέες και αισθητικές αντιλήψεις.
Ωστόσο, όπως και στη Γεωμετρική περίοδο, οι Έλληνες καλλιτέχνες δεν αντέγραψαν απλώς τα ξένα πρότυπα, αλλά τα προσάρμοσαν στο δικό τους εικαστικό ιδίωμα, δημιουργώντας ένα νέο και πρωτότυπο καλλιτεχνικό ύφος. Σταδιακά, καθώς η Ανατολίζουσα περίοδος προχωρούσε, τα ανατολικά στοιχεία άρχισαν να ενσωματώνονται όλο και πιο αρμονικά στην ελληνική τέχνη, προετοιμάζοντας το έδαφος για τα επιτεύγματα της Αρχαϊκής εποχής.
Έτσι, η Ανατολίζουσα περίοδος μπορεί να θεωρηθεί ως μια γέφυρα ανάμεσα στη Γεωμετρική και την Αρχαϊκή τέχνη, συνδυάζοντας την αφαιρετικότητα και τη γεωμετρικότητα της πρώτης με τον εξωτισμό και τη διακοσμητικότητα της δεύτερης. Αποτελεί ένα κρίσιμο στάδιο στην εξέλιξη της αρχαίας ελληνικής τέχνης, όπου οι Έλληνες καλλιτέχνες απορρόφησαν και αφομοίωσαν δημιουργικά τις ξένες επιρροές, ανοίγοντας νέους ορίζοντες έκφρασης και δημιουργίας.
Η γεωμετρική περίοδος αποτελεί ένα καθοριστικό κεφάλαιο στην ιστορία της αρχαίας ελληνικής τέχνης, θέτοντας τα θεμέλια για τις μετέπειτα εξελίξεις και επιτεύγματα. Τα γεωμετρικά αγγεία, με την έμφασή τους στα αφηρημένα μοτίβα και τη σταδιακή εισαγωγή ανθρώπινων και ζωικών μορφών, σηματοδοτούν την απαρχή της αφηγηματικής τέχνης που θα κυριαρχήσει στους επόμενους αιώνες.
Η επιρροή από την Ανατολή, η οποία έγινε εντονότερη προς το τέλος της περιόδου, έδωσε νέες ιδέες και τεχνικές στους Έλληνες καλλιτέχνες, οι οποίοι όμως τις προσάρμοσαν και τις ενσωμάτωσαν σε ένα αμιγώς ελληνικό εικαστικό ιδίωμα. Αυτή η ικανότητα να δέχονται επιρροές και να τις μετουσιώνουν σε κάτι μοναδικά ελληνικό, αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της αρχαίας ελληνικής τέχνης.
Παράλληλα, η ανάπτυξη τοπικών καλλιτεχνικών σχολών σε ολόκληρη την Ελλάδα κατά τη Γεωμετρική περίοδο, έθεσε τις βάσεις για την ποικιλομορφία και τον πλούτο των εκφραστικών μέσων που θα χαρακτηρίσουν την ελληνική τέχνη στο μέλλον. Αυτή η πολυφωνία των τοπικών παραδόσεων θα αποτελέσει ένα γόνιμο έδαφος για καλλιτεχνικούς πειραματισμούς και νεωτερισμούς.
Καθώς η Γεωμετρική περίοδος έφτανε στο τέλος της, η στροφή προς τα ανατολικά πρότυπα και τεχνοτροπίες έγινε πιο έντονη, σηματοδοτώντας τη μετάβαση στην Ανατολίζουσα περίοδο. Αυτή η νέα φάση της αρχαίας ελληνικής τέχνης, που συνδύαζε την αφαιρετικότητα της Γεωμετρικής περιόδου με τον εξωτισμό και τη διακοσμητικότητα των ανατολικών προτύπων, αποτέλεσε ένα κρίσιμο στάδιο στην εξέλιξη της ελληνικής καλλιτεχνικής έκφρασης.
Συνολικά, η Γεωμετρική περίοδος δεν ήταν απλώς μια μεταβατική φάση, αλλά μια εποχή καθοριστικής σημασίας για την ιστορία της αρχαίας ελληνικής τέχνης. Τα επιτεύγματα και οι καινοτομίες της περιόδου αυτής έθεσαν τα θεμέλια πάνω στα οποία οικοδομήθηκε ολόκληρο το οικοδόμημα της κλασικής ελληνικής τέχνης. Χωρίς τις κατακτήσεις της Γεωμετρικής εποχής, η εκπληκτική ακμή των τεχνών κατά την Αρχαϊκή και Κλασική περίοδο θα ήταν αδιανόητη. Έτσι, μελετώντας και κατανοώντας τη Γεωμετρική τέχνη, μπορούμε να εκτιμήσουμε καλύτερα την πορεία και την εξέλιξη της αρχαίας ελληνικής καλλιτεχνικής δημιουργίας στο σύνολό της.
Βιβλιογραφία
Arjona-Perez, Manuel, “Λατρείες και ιερά των Ευβοέων: γεωμετρική – αρχαϊκή εποχή. Ημερομηνία πρόσβασης 2024-02-05.
Ε. Λ. Χατζηνικολάου, Η Γένεση και η Εξέλιξη των Οικιών με «Παστάδα» και «Προστάδα», Ύστερη Γεωμετρική και Αρχαϊκή Περίοδος.” Ημερομηνία πρόσβασης 2024-02-05.