Το Οικουμενικό Πατριαρχείο διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στις σχέσεις της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας τόσο με τις Δυτικές δυνάμεις, ειδικά τη Βενετία, όσο και με τη Ρωσική Εκκλησία. Καθ’ όλη την περίοδο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, το Πατριαρχείο επεδίωξε να διατηρήσει την ανεξαρτησία του έναντι τόσο των Τούρκων όσο και των Λατίνων.
Οι προσπάθειες του Πατριαρχείου να προστατεύσει τους Ορθόδοξους υπό Ενετοκρατία
Κατά τη διάρκεια της Ενετοκρατίας σε περιοχές με ορθόδοξο πληθυσμό όπως η Κρήτη, τα Επτάνησα και η Πελοπόννησος, το Οικουμενικό Πατριαρχείο επεδίωξε επανειλημμένα να παρέμβει υπέρ των δικαιωμάτων και της προστασίας των ορθόδοξων κατοίκων. Οι Ενετοί άρχοντες πολλές φορές προέβαιναν σε καταπιέσεις ή βίαιο εξαναγκασμό των ορθόδοξων να ασπαστούν τον Καθολικισμό, γεγονός που προκαλούσε έντονες διαμαρτυρίες του Πατριαρχείου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί επιστολή διαμαρτυρίας που απέστειλε ο Πατριάρχης Ιερεμίας Β ́ προς τον Δόγη της Βενετίας το 1583.
Στην επιστολή αυτή, ο Πατριάρχης κατήγγειλε τους διωγμούς που υφίσταντο οι ορθόδοξοι στα εδάφη της Βενετικής Δημοκρατίας και ζητούσε από τον Δόγη να σταματήσει τις καταπιέσεις και να επιτρέψει τη θρησκευτική ελευθερία. Παράλληλα, διεκδικούσε την επιστροφή των εσόδων και περιουσιών που είχε αφαιρέσει η Βενετία από ορθόδοξες εκκλησίες στα εδάφη της.
Η επιστολή αυτή καταδεικνύει τις επίμονες προσπάθειες του Οικουμενικού Πατριαρχείου να ασκήσει πίεση στη Βενετία ώστε να σταματήσουν οι διώξεις των ορθόδοξων και να διασφαλιστεί η θρησκευτική τους ελευθερία στα εδάφη της Ενετικής Δημοκρατίας.
Οι επεμβάσεις του Πατριαρχείου για τα δικαιώματα των ορθοδόξων
Παρά τις επανειλημμένες διαμαρτυρίες, οι διώξεις των ορθοδόξων στα εδάφη της Δύσης συνεχίζονταν. Γι’ αυτό το λόγο, το Οικουμενικό Πατριαρχείο προχωρούσε σε άμεσες παρεμβάσεις προς τις Δυτικές κυβερνήσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί επιστολή διαμαρτυρίας του Πατριάρχη Μαξίμου Γ ́ προς τον Δόγη της Βενετίας το 1480. Σε αυτή την επιστολή, ο Πατριάρχης κατήγγειλε τους διωγμούς κατά των ορθοδόξων στην Κρήτη, τη Μεθώνη και την Κορώνη, ζητώντας να σταματήσουν οι καταπιέσεις και να δοθεί θρησκευτική ελευθερία.
Μέσω αυτών των επίμονων παρεμβάσεων και διεκδικήσεων, το Πατριαρχείο κατόρθωσε να βελτιώσει τη θέση των ορθοδόξων και να θέσει ένα ανάχωμα στις συνεχείς καταπατήσεις των θρησκευτικών τους δικαιωμάτων από τις κυβερνήσεις της Δύσης.
Η ίδρυση του Πατριαρχείου Μόσχας και οι σχέσεις του με το Οικουμενικό Πατριαρχείο
Το 1589, ο Οικουμενικός Πατριάρχης Ιερεμίας Β ́ ταξίδεψε στη Μόσχα μετά από αίτημα του Τσάρου Θεόδωρου να αναβαθμίσει τον Μητροπολίτη Μόσχας σε Πατριάρχη. Ο Ιερεμίας Β ́ ίδρυσε επίσημα το αυτοκέφαλο Πατριαρχείο Μόσχας, ανεξαρτητοποιώντας το από το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Η πράξη αυτή έγινε δίχως την επικύρωση από Οικουμενική Σύνοδο όπως απαιτείται. Το ίδιο έπραξε το Οικουμενικό Πατριαρχείο και αργότερα έως τις μέρες μας με άλλες Εκκλησίες, συμπεριλαμβανομένης της Εκκλησίας της Ελλάδος.
Παρά την απώλεια δικαιοδοσίας, τα δύο Πατριαρχεία διατήρησαν στενές σχέσεις. Το Πατριαρχείο Μόσχας συνέχιζε να βασίζεται στη στήριξη του Οικουμενικού Πατριαρχείου σε δύσκολες περιόδους. Για παράδειγμα, το 1665 ο Πατριάρχης Μόσχας Νίκων ζήτησε από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Διονύσιο Γ ́ να προεδρεύσει συνόδου για την καθαίρεσή του.
Ο βαθμός ανεξαρτησίας του Οικουμενικού Πατριαρχείου έναντι της Οθωμανικής εξουσίας
Καθ’ όλη την περίοδο της Οθωμανικής κυριαρχίας, το ζήτημα της ανεξαρτησίας και αυτονομίας του Οικουμενικού Πατριαρχείου έναντι της πολιτικής εξουσίας αποτελούσε ένα ευαίσθητο ισοζύγιο.
Από τη μια πλευρά, ο Σουλτάνος ήθελε να ελέγχει στενά τον Πατριάρχη και πολλές φορές παρενέβαινε αυθαίρετα στις εσωτερικές υποθέσεις της Εκκλησίας. Από την άλλη, ο Πατριάρχης επεδίωκε να διαφυλάττει την ανεξαρτησία του στη διακυβέρνηση του Γένους και τη διαχείριση των εσωτερικών εκκλησιαστικών ζητημάτων.
Παρά τις συχνές παρεμβάσεις των Οθωμανών, μπορούμε να πούμε πως το Πατριαρχείο διατήρησε ένα σημαντικό βαθμό ελευθερίας και αυτοδιοίκησης. Η ικανότητά του να διεκδικεί τα δικαιώματα των ορθοδόξων απέναντι στη Δύση και να ιδρύσει αυτοβούλως, δίχως σύγκλιση Οικουμενικής Συνόδου, ανεξάρτητο Πατριαρχείο στη Ρωσία, αποδεικνύει πως διατηρούσε σημαντικά περιθώρια αυτονομίας, τα οποία επέτρεπαν την επιβίωσή του στον ρόλο του Εθνάρχη.
Το Οικουμενικό Πατριαρχείο υπήρξε καθοριστικός παράγοντας για τα δικαιώματα και την επιβίωση των Ορθοδόξων κάτω από ξένη κυριαρχία, διαδραματίζοντας ηγετικό ρόλο στους αγώνες του Γένους.
Βιβλιογραφία
Dakin, D. (1973). The Greek struggle for independence, 1821-1833. University of California Press.
Frazee, C. A. (1983). The Orthodox Church and independent Greece 1821-1852. Cambridge University Press.
Καρύδης, Β. (2002). Η ορθόδοξη εκκλησία στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Βάνιας.
Philliou, C. M. (2011). Biography of an empire: Governing Ottomans in an age of revolution. University of California Press.
Για αυτό το άρθρο χρησιμοποιήθηκαν ανθρώπινος παράγοντας και τεχνητή νοημοσύνη. Δείτε τους Όρους Χρήσης της ιστοσελίδας.