Τι είναι η ριβαστιγμίνη (Exelon, Prometax , Rivastigmine, κ.α.);
Η ριβαστιγμίνη (rivastigmine) είναι ένα φάρμακο που χρησιμοποιείται για τη θεραπεία της ήπιας έως μέτριας νόσου του Alzheimer και της άνοιας που σχετίζεται με τη νόσο του Parkinson. Μερικά από τα δημοφιλή εμπορικά ονόματα που περιέχουν ριβαστιγμίνη είναι τα Exelon (Ελλάδα), Prometax (Ελλάδα), Nimvastid (Γερμανία), Rivastigmine (ΗΠΑ) κ.α. Η ριβαστιγμίνη ανήκει στην κατηγορία των αναστολέων της χολινεστεράσης, οι οποίοι λειτουργούν αυξάνοντας τα επίπεδα ενός νευροδιαβιβαστή που ονομάζεται ακετυλοχολίνη στον εγκέφαλο. Αυτό βοηθά στη βελτίωση της μνήμης, της σκέψης και της λειτουργίας σε άτομα με άνοια.
Η ριβαστιγμίνη αναπτύχθηκε για πρώτη φορά στη δεκαετία του 1990 από τη φαρμακευτική εταιρεία Novartis. Εγκρίθηκε για ιατρική χρήση στις Ηνωμένες Πολιτείες το 2000 και στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 1998. Σε αυτό το άρθρο, θα αναλύσουμε πληροφορίες από ιατρικές έρευνες και επιστημονικά περιοδικά σχετικά με τη δραστική ουσία ριβαστιγμίνη, εστιάζοντας στο μηχανισμό δράσης, τις ενδείξεις, τις αντενδείξεις, τη δοσολογία και άλλες σημαντικές πτυχές αυτού του φαρμάκου.
Μηχανισμός δράσης, Χημική δομή και Θεραπευτική κατηγορία
Η ριβαστιγμίνη ανήκει στην κατηγορία των αναστολέων της ακετυλοχολινεστεράσης (AChE) και της βουτυρυλοχολινεστεράσης (BuChE). Ο μηχανισμός δράσης της περιλαμβάνει την αναστρέψιμη αναστολή αυτών των ενζύμων, τα οποία διασπούν τον νευροδιαβιβαστή ακετυλοχολίνη (ACh) στις χολινεργικές συνάψεις. Αναστέλλοντας την AChE και τη BuChE, η ριβαστιγμίνη αυξάνει τα επίπεδα της ACh στον εγκέφαλο, βελτιώνοντας έτσι τη νευροδιαβίβαση και τη γνωστική λειτουργία σε ασθενείς με νόσο Alzheimer ή άνοια που σχετίζεται με τη νόσο του Parkinson (Zhang et al., 2020, “Effects of rivastigmine hydrogen tartrate and donepezil hydrochloride on the cognitive function and mental behavior of patients with Alzheimer’s disease”).
Από χημική άποψη, η ριβαστιγμίνη (φάρμακο Exelon, Rivastigmine κ.α.) είναι ένα καρβαμιδικό παράγωγο με τον χημικό τύπο C14H22N2O2. Η ένωση περιέχει μια αρωματική δομή με μια μεθυλενομάδα και μια δευτεροταγή αμινομάδα (Shamsi et al., 2020, “Probing the interaction of Rivastigmine Tartrate, an important Alzheimer’s drug, with serum albumin: Attempting treatment of Alzheimer’s disease”). Η ριβαστιγμίνη είναι διαθέσιμη ως άλας τρυγικού οξέος (ριβαστιγμίνη υδροτατρικό οξύ) για χορήγηση από το στόμα ή διαδερμικά.
Στις θεραπευτικές κατηγορίες, η ριβαστιγμίνη κατατάσσεται ως φάρμακο για τη νόσο του Alzheimer, παράγοντας κατά της άνοιας και παρασυμπαθομιμητικός παράγοντας. Λειτουργεί ενισχύοντας τη χολινεργική νευροδιαβίβαση στον εγκέφαλο, η οποία είναι ζωτικής σημασίας για τις γνωστικές διεργασίες όπως η μνήμη, η προσοχή και η μάθηση (Amaro et al., 2015, “Rivastigmine hydrogen tartrate polymorphs: Solid-state characterisation of transition and polymorphic conversion via milling”).
Ενδείξεις ριβαστιγμίνης (φάρμακα Exelon, Prometax, κ.α.)
- Θεραπεία ήπιας έως μέτριας νόσου Alzheimer
- Συμπτωματική θεραπεία ήπιας έως μέτριας άνοιας σε ασθενείς με νόσο του Parkinson
Αντενδείξεις και Προφυλάξεις
- Γνωστή υπερευαισθησία στη ριβαστιγμίνη, σε άλλα παράγωγα καρβαμιδίου ή σε κάποιο από τα έκδοχα
- Σοβαρή ηπατική δυσλειτουργία (η ριβαστιγμίνη μεταβολίζεται κυρίως στο ήπαρ)
- Βραδυκαρδία, sick sinus syndrome ή άλλες καρδιακές αρρυθμίες
- Ενεργό γαστρικό ή δωδεκαδακτυλικό έλκος ή προδιάθεση για αυτά τα έλκη
Ειδικές προειδοποιήσεις για ηλικιωμένους, παιδιά και εγκύους
- Ηλικιωμένοι: Παρακολουθείτε προσεκτικά τους ηλικιωμένους ασθενείς για ανεπιθύμητες ενέργειες, καθώς ενδέχεται να είναι πιο ευαίσθητοι στις επιδράσεις της ριβαστιγμίνης.
- Παιδιά: Η ασφάλεια και η αποτελεσματικότητα της ριβαστιγμίνης σε παιδιά δεν έχουν τεκμηριωθεί. Δεν συνιστάται η χρήση σε παιδιατρικούς ασθενείς.
- Εγκυμοσύνη: Η ριβαστιγμίνη δεν πρέπει να χρησιμοποιείται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, εκτός εάν είναι σαφώς απαραίτητο. Συμβουλευτείτε γιατρό για τους πιθανούς κινδύνους και τα οφέλη.
Δοσολογία και χορήγηση
- Η δοσολογία πρέπει να εξατομικεύεται με βάση την ανοχή και την ανταπόκριση του ασθενούς.
- Η συνιστώμενη αρχική δόση είναι 1,5 mg δύο φορές την ημέρα, με αύξηση της δόσης σε 3 mg δύο φορές την ημέρα μετά από 2-4 εβδομάδες.
- Η δόση μπορεί να αυξηθεί περαιτέρω σε 4,5 mg και 6 mg δύο φορές την ημέρα, εφόσον γίνεται καλά ανεκτή, με ελάχιστο διάστημα 2 εβδομάδων μεταξύ των αυξήσεων.
- Η μέγιστη συνιστώμενη ημερήσια δόση είναι 12 mg (6 mg δύο φορές την ημέρα).
Τι να κάνω αν παραλείψω μια δόση ριβαστιγμίνης;
- Εάν ξεχάσετε να πάρετε μια δόση, πάρτε την παραλειπόμενη δόση μόλις το θυμηθείτε.
- Ωστόσο, εάν πλησιάζει η ώρα για την επόμενη δόση, παραλείψτε την ξεχασμένη δόση και συνεχίστε με το κανονικό σας πρόγραμμα δοσολογίας.
- Μην πάρετε διπλή δόση για να αναπληρώσετε την παραλειπόμενη δόση.
- Εάν έχετε παραλείψει πολλαπλές δόσεις, επικοινωνήστε με τον γιατρό σας για οδηγίες και πιθανή προσαρμογή της δοσολογίας.
Υπερδοσολογία
- Τα συμπτώματα υπερδοσολογίας ριβαστιγμίνης περιλαμβάνουν ναυτία, έμετο, διάρροια, κοιλιακό άλγος, εφίδρωση, σιελόρροια, μύση, βραδυκαρδία και υπόταση.
- Σε σοβαρές περιπτώσεις, μπορεί να εμφανιστούν μυϊκές συσπάσεις, επιληπτικές κρίσεις, αναπνευστική καταστολή και κώμα.
- Η διαχείριση της υπερδοσολογίας περιλαμβάνει γενικά υποστηρικτικά μέτρα και συμπτωματική θεραπεία.
Παρενέργειες
- Οι συχνότερες παρενέργειες της ριβαστιγμίνης είναι γαστρεντερικές διαταραχές, όπως ναυτία, έμετος και διάρροια.
- Άλλες συχνές ανεπιθύμητες ενέργειες περιλαμβάνουν ανορεξία, απώλεια βάρους, κεφαλαλγία, ζάλη, τρόμο, κόπωση και εφίδρωση.
- Σπάνιες αλλά σοβαρές παρενέργειες μπορεί να περιλαμβάνουν έλκη στομάχου ή δωδεκαδακτύλου, γαστρορραγία, παγκρεατίτιδα, καρδιακές αρρυθμίες και επιληπτικές κρίσεις.
Αλληλεπιδράσεις
Αλληλεπιδράσεις φαρμάκου-φαρμάκου
- Η ριβαστιγμίνη μπορεί να αλληλεπιδράσει με φάρμακα που έχουν αντιχολινεργική δράση, όπως αντικαταθλιπτικά, αντιψυχωσικά, αντιισταμινικά και ορισμένα φάρμακα για τη θεραπεία της ναυτίας.
- Τα φάρμακα που επηρεάζουν τη δραστηριότητα του ηπατικού ενζύμου CYP2D6, όπως η κινιδίνη και η παροξετίνη, μπορεί να αυξήσουν τα επίπεδα της ριβαστιγμίνης στο αίμα.
Αλληλεπιδράσεις φαρμάκου-τροφής
- Η τροφή δεν φαίνεται να έχει σημαντική επίδραση στην απορρόφηση ή τη δράση της ριβαστιγμίνης.
- Ωστόσο, η λήψη της ριβαστιγμίνης με το φαγητό μπορεί να βοηθήσει στη μείωση των γαστρεντερικών παρενεργειών.
Πρόσθετες σημαντικές πληροφορίες
Η ανάπτυξη ανθεκτικότητας στη ριβαστιγμίνη δεν είναι συχνή, καθώς ο μηχανισμός δράσης της περιλαμβάνει την αναστρέψιμη αναστολή των ενζύμων AChE και BuChE. Ωστόσο, η μακροχρόνια χρήση μπορεί να οδηγήσει σε μειωμένη ανταπόκριση λόγω της εξέλιξης της υποκείμενης νόσου του Alzheimer ή της νόσου του Parkinson.
Προκλινικές μελέτες έχουν δείξει ότι η ριβαστιγμίνη (φάρμακο Exelon, Prometax κ.α.) βελτιώνει τη γνωστική λειτουργία και τη μνήμη σε ζωικά μοντέλα της νόσου του Alzheimer. Κλινικές δοκιμές σε ασθενείς με ήπια έως μέτρια νόσο του Alzheimer έχουν επιβεβαιώσει την αποτελεσματικότητά της στη βελτίωση της γνωστικής λειτουργίας και στην επιβράδυνση της εξέλιξης της νόσου (Zhang et al.).
Μετεγκριτικές μελέτες έχουν αξιολογήσει την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα της ριβαστιγμίνης (φάρμακο Exelon, Prometax κ.α.) στην πραγματική κλινική πρακτική. Αυτές οι μελέτες έχουν επιβεβαιώσει τα ευρήματα των κλινικών δοκιμών και έχουν παράσχει πρόσθετες πληροφορίες σχετικά με τη χρήση του φαρμάκου σε διαφορετικούς πληθυσμούς ασθενών.
Η φαρμακοεπαγρύπνηση είναι μια συνεχής διαδικασία παρακολούθησης της ασφάλειας της ριβαστιγμίνης μετά την κυκλοφορία της στην αγορά. Αυτό περιλαμβάνει τη συλλογή και ανάλυση αναφορών ανεπιθύμητων ενεργειών από επαγγελματίες υγείας και ασθενείς, επιτρέποντας τον εντοπισμό σπάνιων ή απροσδόκητων παρενεργειών που ενδέχεται να μην έχουν παρατηρηθεί στις κλινικές δοκιμές.
Τα φαρμακοκινητικά χαρακτηριστικά της ριβαστιγμίνης έχουν μελετηθεί εκτενώς. Η ριβαστιγμίνη απορροφάται ταχέως μετά την από του στόματος χορήγηση, με μέγιστες συγκεντρώσεις πλάσματος που επιτυγχάνονται εντός περίπου 1 ώρας. Υφίσταται εκτεταμένο μεταβολισμό πρώτης διόδου στο ήπαρ, κυρίως μέσω της υδρόλυσης από τις εστεράσες (Shamsi et al.). Ο χρόνος ημίσειας ζωής της είναι περίπου 1,5 ώρες, αλλά η αναστολή των χολινεστερασών μπορεί να παραμείνει για 8-12 ώρες λόγω της αργής αποδέσμευσης από τα ένζυμα-στόχους.
Αποτελεσματικότητα ριβαστιγμίνης (φάρμακο Exelon, Prometax, Nimvastid, Rivastigmine κ.α.)
Η αποτελεσματικότητα της ριβαστιγμίνης (φάρμακο Exelon, Rivastigmine κ.α.) στη θεραπεία της ήπιας έως μέτριας νόσου του Alzheimer και της άνοιας που σχετίζεται με τη νόσο του Parkinson έχει αξιολογηθεί σε πολυάριθμες κλινικές μελέτες. Συστηματικές ανασκοπήσεις και μετα-αναλύσεις αυτών των μελετών έχουν παράσχει ισχυρά στοιχεία για την αποτελεσματικότητα της ριβαστιγμίνης στη βελτίωση της γνωστικής λειτουργίας και στην επιβράδυνση της εξέλιξης της νόσου.
Μια συστηματική ανασκόπηση και μετα-ανάλυση από τους Zhang et al. διαπίστωσε ότι η ριβαστιγμίνη (φάρμακο Exelon, Prometax κ.α.) βελτίωσε σημαντικά τη γνωστική λειτουργία, όπως μετράται με την κλίμακα MMSE (Mini-Mental State Examination), σε σύγκριση με το εικονικό φάρμακο. Επιπλέον, η ριβαστιγμίνη είχε ευνοϊκές επιδράσεις στη συμπεριφορά και τη λειτουργικότητα των ασθενών.
Μια άλλη μετα-ανάλυση από τους Birks et al. κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η ριβαστιγμίνη παρέχει μέτρια βελτίωση στη γνωστική λειτουργία και στις συνολικές κλινικές εκτιμήσεις σε ασθενείς με ήπια έως μέτρια νόσο του Alzheimer. Η ανάλυση έδειξε επίσης ότι η ριβαστιγμίνη ήταν γενικά καλά ανεκτή, με γαστρεντερικές διαταραχές να είναι οι πιο συχνές ανεπιθύμητες ενέργειες.
Όσον αφορά τη νόσο του Parkinson, μια συστηματική ανασκόπηση από τους Olin et al. διαπίστωσε ότι η ριβαστιγμίνη βελτίωσε σημαντικά τη γνωστική λειτουργία σε ασθενείς με άνοια που σχετίζεται με τη νόσο του Parkinson. Η μελέτη επισήμανε επίσης τις ευεργετικές επιδράσεις της ριβαστιγμίνης στα κινητικά συμπτώματα και στις καθημερινές δραστηριότητες των ασθενών.
Τρέχουσες ερευνητικές κατευθύνσεις επικεντρώνονται στη βελτιστοποίηση των θεραπευτικών σχημάτων της ριβαστιγμίνης και στη διερεύνηση του δυνητικού ρόλου της σε συνδυασμό με άλλες θεραπείες. Για παράδειγμα, μελετάται η συνδυαστική χρήση της ριβαστιγμίνης με αντιοξειδωτικές ενώσεις, όπως η βιταμίνη Ε, για την ενίσχυση των νευροπροστατευτικών επιδράσεων (Shamsi et al., “Probing the interaction of Rivastigmine Tartrate, an important Alzheimer’s drug, with serum albumin: Attempting treatment of Alzheimer’s disease”). Άλλες έρευνες διερευνούν τη χρήση της ριβαστιγμίνης σε πρώιμα στάδια της νόσου του Alzheimer ή ως προληπτική θεραπεία σε άτομα με ήπια γνωστική εξασθένηση.
Μελλοντικές προοπτικές περιλαμβάνουν την ανάπτυξη νέων συστημάτων χορήγησης της ριβαστιγμίνης, όπως ρινικά σπρέι ή διαδερμικά επιθέματα με ελεγχόμενη αποδέσμευση, για τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας και της ανεκτικότητας του φαρμάκου. Επιπλέον, η εξατομικευμένη ιατρική προσέγγιση, με βάση γενετικούς και άλλους βιοδείκτες, θα μπορούσε να βοηθήσει στον εντοπισμό των ασθενών που είναι πιο πιθανό να ανταποκριθούν στη θεραπεία με ριβαστιγμίνη (φάρμακο Exelon, Prometax, Nimvastid, Rivastigmine κ.α.).
Εν κατακλείδι, η ριβαστιγμίνη έχει αποδειχθεί αποτελεσματική στη θεραπεία της ήπιας έως μέτριας νόσου του Alzheimer και της άνοιας που σχετίζεται με τη νόσο του Parkinson. Συνεχιζόμενες έρευνες και μελλοντικές εξελίξεις υπόσχονται να βελτιώσουν περαιτέρω τα οφέλη αυτού του σημαντικού φαρμάκου για τους ασθενείς που πάσχουν από αυτές τις εκφυλιστικές νευρολογικές διαταραχές.
Συνοπτικά
Η ριβαστιγμίνη (rivastigmine) είναι ένα φάρμακο που χρησιμοποιείται για τη θεραπεία της ήπιας έως μέτριας νόσου του Alzheimer και της άνοιας που σχετίζεται με τη νόσο του Parkinson. Ανήκει στην κατηγορία των αναστολέων της χολινεστεράσης και λειτουργεί αυξάνοντας τα επίπεδα ενός νευροδιαβιβαστή που ονομάζεται ακετυλοχολίνη στον εγκέφαλο. Η ριβαστιγμίνη (φάρμακο Exelon, Prometax, Nimvastid, Rivastigmine κ.α.) έχει αποδειχθεί αποτελεσματική στη βελτίωση της γνωστικής λειτουργίας και στην επιβράδυνση της εξέλιξης της νόσου σε κλινικές μελέτες και μετα-αναλύσεις. Οι συχνότερες παρενέργειες περιλαμβάνουν γαστρεντερικές διαταραχές, όπως ναυτία και έμετο. Η δοσολογία πρέπει να εξατομικεύεται με βάση την ανοχή και την ανταπόκριση του ασθενούς. Τρέχουσες έρευνες εστιάζουν στη βελτιστοποίηση των θεραπευτικών σχημάτων και στη διερεύνηση του δυνητικού ρόλου της ριβαστιγμίνης σε συνδυασμό με άλλες θεραπείες, με στόχο τη βελτίωση των αποτελεσμάτων για τους ασθενείς με νευροεκφυλιστικές διαταραχές.
elpedia.gr
ΠΡΟΣΟΧΗ: Είναι ζωτικής σημασίας να μην λαμβάνετε ποτέ κανένα φαρμακευτικό σκεύασμα χωρίς την επίβλεψη και καθοδήγηση ενός ειδικευμένου ιατρού. Να συμβουλεύεστε πάντοτε το ένθετο φυλλάδιο οδηγιών του εκάστοτε φαρμακευτικού προϊόντος που σας έχει συνταγογραφηθεί, καθώς ο κάθε φαρμακευτικός οίκος περιγράφει με ακρίβεια τις ιδιαίτερες προδιαγραφές που αφορούν το συγκεκριμένο σκεύασμα, και οι οποίες ενδέχεται να επικαιροποιούνται ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Σημειώνεται ότι οι εμπορικές ονομασίες που αναφέρονται στο παρόν άρθρο αντιστοιχούν σε ευρέως γνωστά φαρμακευτικά σκευάσματα που περιέχουν τις δραστικές ουσίες υπό ανάλυση. Ωστόσο, ενδέχεται να υπάρχουν διαφοροποιήσεις ανάλογα με τη σύνθεση του εκάστοτε φαρμάκου. Το παρόν άρθρο εστιάζει στην ανάλυση της δραστικής ουσίας και όχι στην εμπορική ονομασία του φαρμάκου. Η αναφορά των εμπορικών ονομασιών γίνεται αποκλειστικά για τη διευκόλυνση των αναγνωστών, οι οποίοι θα πρέπει να μελετούν προσεκτικά το φύλλο οδηγιών κάθε εμπορικού σκευάσματος που χρησιμοποιούν. Είναι απαραίτητο να έχετε στενή συνεργασία με τον θεράποντα ιατρό σας και τον φαρμακοποιό σας. Η αυτοχορήγηση οποιουδήποτε φαρμάκου εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους για την υγεία σας και πρέπει να αποφεύγεται ρητά.
Βιβλιογραφία
- Zhang, X., Yu, R., Wang, H., & Li, L. (2020). Effects of rivastigmine hydrogen tartrate and donepezil hydrochloride on the cognitive function and mental behavior of patients with Alzheimer’s disease. Experimental and Therapeutic Medicine, 20(2), 1333-1339. spandidos-publications.com
- Shamsi, A., Mohammad, T., Anwar, S., Alajmi, M. F., Hussain, A., Rehman, M. T., & Hassan, M. I. (2020). Probing the interaction of Rivastigmine Tartrate, an important Alzheimer’s drug, with serum albumin: Attempting treatment of Alzheimer’s disease. International Journal of Biological Macromolecules, 146, 1157-1167. sciencedirect.com
- Amaro, M. I., Simon, A., Cabral, L. M., de Sousa, V. P., Healy, A. M., & de Sousa Lobo, J. M. (2015). Rivastigmine hydrogen tartrate polymorphs: Solid-state characterisation of transition and polymorphic conversion via milling. Solid State Sciences, 47, 62-70. sciencedirect.com