Η Περσεφόνη Σε Ψηφιδωτό, Αποτελεί Έναν Μύθο Που Αντηχεί Διαχρονικά Μέσα Από Την Τέχνη.Η εισαγωγή στον μύθο της Περσεφόνης αποτελεί μια από τις πιο εμβληματικές αφηγήσεις της ελληνικής μυθολογίας. Γεννημένη ως κόρη της Δήμητρας, θεάς της γεωργίας και της γονιμότητας, η Περσεφόνη αντιπροσώπευε την αθωότητα και την άνθηση της φύσης. Ωστόσο, η ζωή της μεταμορφώθηκε δραματικά όταν απήχθη από τον Άδη, τον άρχοντα του Κάτω Κόσμου, γεγονός που άλλαξε την πορεία του κόσμου και καθιέρωσε την εναλλαγή των εποχών. Η υπαρξιακή διάσταση αυτού του μύθου εκτείνεται πολύ πέραν της απλής αφήγησης, καθώς συμβολίζει την αιώνια διαλεκτική ανάμεσα στο φως και το σκοτάδι, τη ζωή και το θάνατο. Η αρπαγή της Περσεφόνης και οι συνέπειές της αποτελούν μια πλούσια αλληγορία για την ανθρώπινη εμπειρία, τη μετάβαση από την αθωότητα στην ωριμότητα και την αέναη αναζήτηση ισορροπίας ανάμεσα στις αντιθέσεις της ύπαρξης (Καμπουράκης).
Η Νεαρή Κόρη και η Μοιραία Συνάντηση
Η Ζωή υπό την Προστασία της Δήμητρας
Η Περσεφόνη, πριν την αρπαγή της, ζούσε σε έναν κόσμο γεμάτο φως και αθωότητα υπό την προστατευτική σκέπη της μητέρας της. Η Δήμητρα, θεά της γεωργίας και της καρποφορίας, είχε δημιουργήσει ένα προστατευμένο περιβάλλον για την κόρη της, μακριά από τα βλέμματα των άλλων θεών και ιδιαίτερα των αρσενικών. Η συμβίωση μητέρας και κόρης αποτελούσε την επιτομή της αρμονικής σχέσης, καθώς η νεαρή θεά μάθαινε τα μυστικά της φύσης και της γονιμότητας. Η Περσεφόνη, που αρχικά ήταν γνωστή με το όνομα Κόρη, συμβόλιζε την ανθισμένη νιότη και την αέναη αναγέννηση που χαρακτηρίζει τον κύκλο της φύσης (Αρχαιολογικόν Δελτίον).
Ο Άδης και το Θεϊκό Σχέδιο
Ο μύθος αποκτά βάθος και πολυπλοκότητα με την εμφάνιση του Άδη στο προσκήνιο. Ο άρχοντας του Κάτω Κόσμου, αδελφός του Δία και του Ποσειδώνα, ζούσε απομονωμένος στο σκοτεινό του βασίλειο, μακριά από τους υπόλοιπους θεούς. Η μοναχική του ύπαρξη τον ώθησε να αναζητήσει σύντροφο και η επιλογή του έπεσε στην Περσεφόνη. Το σχέδιο της αρπαγής δεν ήταν αυθαίρετο, αλλά είχε την έγκριση του Δία, ο οποίος, γνωρίζοντας ότι η Δήμητρα δεν θα συναινούσε ποτέ σε έναν τέτοιο γάμο, συνέπραξε στην απαγωγή της κόρης. Η πλοκή αυτή αναδεικνύει τις πατριαρχικές δομές της αρχαίας ελληνικής θρησκείας, όπου οι γυναικείες θεότητες, παρά τη δύναμή τους, υπόκεινται στις αποφάσεις των αρσενικών θεών. Η μελέτη του Stephen Fry αναδεικνύει τις περίπλοκες σχέσεις εξουσίας μεταξύ των Δήμητρα Άδης και των υπόλοιπων Ολύμπιων (Fry).
Η Στιγμή της Αρπαγής στο Λιβάδι των Λουλουδιών
Η αποφασιστική στιγμή του μύθου διαδραματίζεται σε ένα ανθισμένο λιβάδι, όπου η Περσεφόνη, περιτριγυρισμένη από τις Ωκεανίδες Νύμφες, συλλέγει άνθη. Η επιλογή του τοπίου δεν είναι τυχαία, καθώς συμβολίζει την αθωότητα και την καλοκαιρινή άνθηση που σύντομα θα διακοπεί. Σύμφωνα με τις διάφορες εκδοχές του μύθου, η Περσεφόνη μαγεύτηκε από ένα εξαιρετικό λουλούδι, συχνά αναφερόμενο ως νάρκισσος, το οποίο φύτρωσε μέσω της παρέμβασης της Γαίας κατ’ εντολή του Δία. Η στιγμή που η κόρη απλώνει το χέρι της να το κόψει, η γη ανοίγει και ο Άδης εμφανίζεται με το άρμα του, αρπάζοντάς την και παρασύροντάς την στο βασίλειό του. Οι κραυγές της χάνονται στον αέρα, ακουστές μόνο από την Εκάτη και τον Ήλιο, ενώ οι συντρόφισσές της δεν μπορούν να την προστατεύσουν. Αυτή η βίαιη μετάβαση από το φως στο σκοτάδι αποτελεί τη θεμελιώδη μεταφορά του μύθου για τη μετάβαση από την αθωότητα στην ωριμότητα, από τη νιότη στην ενηλικίωση, από τη ζωή στο θάνατο και πάλι πίσω στη ζωή, αντικατοπτρίζοντας τη μυθική ερμηνεία των αρχαίων Ελλήνων για τους φυσικούς κύκλους και τις υπαρξιακές μεταβάσεις.
Ερυθρόμορφος Κωδωνόσχημος Κρατήρας (440 Π.χ.) Που Αποδίδεται Στον Ζωγράφο Της Περσεφόνης. Η Σκηνή Απεικονίζει Την Άνοδο Της Περσεφόνης Από Τον Κάτω Κόσμο, Συνοδευόμενη Από Τον Ερμή Και Την Εκάτη, Με Τη Δήμητρα Να Αναμένει. Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης, Νέα Υόρκη.Ο Θρήνος της Δήμητρας και οι Επιπτώσεις στον Κόσμο
Η Αναζήτηση της Χαμένης Κόρης
Η απαγωγή της Περσεφόνης πυροδότησε μια αλυσίδα γεγονότων με κοσμογονικές συνέπειες. Η μητέρα της, Δήμητρα, ακούγοντας την κραυγή της κόρης της να χάνεται, εισήλθε αμέσως σε κατάσταση βαθύτατου πένθους και οργής. Η αναζήτηση που ακολούθησε δεν περιορίστηκε σε έναν απλό θρήνο, αλλά εξελίχθηκε σε μια οδυνηρή περιπλάνηση που διήρκεσε εννέα ημέρες και νύχτες. Η θεά, κρατώντας αναμμένες δάδες, διέσχισε τον κόσμο αναζητώντας την Περσεφόνη, ρωτώντας θεούς και θνητούς, μέχρι που ο Ήλιος, ο οποίος βλέπει τα πάντα από τον ουρανό, της αποκάλυψε την αλήθεια για την Περσεφόνης αρπαγή και την εμπλοκή του Δία στο σχέδιο (Decharme).
Η Οργή της Θεάς και η Στειρότητα της Γης
Η αποκάλυψη της αλήθειας οδήγησε τη Δήμητρα σε μια κατάσταση οργής και πένθους τέτοιας έκτασης που απείλησε την ίδια την ύπαρξη του κόσμου. Εγκαταλείποντας τον Όλυμπο, αρνήθηκε να εκπληρώσει τα καθήκοντά της ως θεά της γεωργίας. Η συνέπεια αυτής της απόσυρσης ήταν καταστροφική: η γη έγινε στείρα, οι καλλιέργειες μαράθηκαν, και η απειλή λιμού ήταν άμεση. Η συμβολική αυτή σύνδεση μεταξύ της συναισθηματικής κατάστασης της θεάς και της γονιμότητας της γης αντανακλά μια βαθιά κατανόηση των αρχαίων Ελλήνων για τη σχέση μεταξύ της ψυχικής και φυσικής αρμονίας. Η αποξένωση της Δήμητρας από τους υπόλοιπους θεούς ήταν τόσο βαθιά, που μεταμφιέστηκε σε γηραιά γυναίκα και περιπλανήθηκε ανάμεσα στους θνητούς.
Το Επεισόδιο στην Ελευσίνα και τα Μυστήρια
Κατά τη διάρκεια της περιπλάνησής της, η Δήμητρα έφτασε στην Ελευσίνα, όπου φιλοξενήθηκε από τον βασιλιά Κελεό και τη βασίλισσα Μετάνειρα. Εκεί, ανέλαβε τη φροντίδα του νεογέννητου πρίγκιπα Δημοφώντα, τον οποίο προσπάθησε να καταστήσει αθάνατο τοποθετώντας τον κάθε νύχτα στη φωτιά για να κάψει τη θνητή του φύση. Όταν η Μετάνειρα την ανακάλυψε, διέκοψε τη διαδικασία, προκαλώντας την αποκάλυψη της πραγματικής ταυτότητας της θεάς. Σε ανταπόδοση της φιλοξενίας, η Δήμητρα δίδαξε στους Ελευσίνιους τα Μυστήριά της, θεσμός που αργότερα θα εξελισσόταν στα περίφημα Ελευσίνια Μυστήρια, μια από τις σημαντικότερες λατρευτικές πρακτικές του αρχαίου ελληνικού κόσμου με βαθιές συμβολικές συνδέσεις με τον κύκλο θανάτου και αναγέννησης που ενσαρκώνει ο μύθος της Περσεφόνης.
Η Επέμβαση των Ολύμπιων Θεών
Η κρίση που προκλήθηκε από την απόσυρση της Δήμητρας ανάγκασε τελικά τον Δία να αναλάβει δράση. Οι θνητοί, αντιμέτωποι με το φάσμα της πείνας, σταμάτησαν να προσφέρουν θυσίες στους θεούς, απειλώντας έτσι τη θεϊκή τάξη. Ο Δίας έστειλε πολλούς αγγελιοφόρους θεούς να μεταπείσουν τη Δήμητρα, αλλά εκείνη παρέμεινε αμετάπειστη: απαιτούσε την επιστροφή της κόρης της. Η ισχυρή αυτή στάση της Δήμητρας αναδεικνύει μια σπάνια περίπτωση στην ελληνική μυθολογία όπου μια θηλυκή θεότητα ασκεί τέτοια ενεργητική αντίσταση απέναντι στη βούληση του πατριαρχικού συστήματος εξουσίας που εκπροσωπεί ο Δίας.
Ο Ερμής στον Κάτω Κόσμο και το Ρόδι του Άδη
Αναγνωρίζοντας τη σοβαρότητα της κατάστασης, ο Δίας έστειλε τελικά τον Ερμή στον Κάτω Κόσμο για να διαπραγματευτεί την απελευθέρωση της Περσεφόνης. Ο μύθος εισάγει εδώ μια κρίσιμη περιπλοκή: πριν την αναχώρησή της, ο Άδης προσέφερε στην Περσεφόνη ένα ρόδι, από το οποίο εκείνη έφαγε μερικούς σπόρους. Αυτή η συμβολική πράξη είχε βαθιές συνέπειες, καθώς σύμφωνα με τους νόμους του Κάτω Κόσμου, όποιος γευόταν τροφή εκεί, δεσμευόταν να επιστρέφει. Ο συμβολισμός του ροδιού είναι πολυεπίπεδος: υποδηλώνει τη γονιμότητα, το γάμο, αλλά και τον αμετάκλητο δεσμό με τον Κάτω Κόσμο. Η κατανάλωση των σπόρων σηματοδοτεί τη μετάβαση της Περσεφόνης από την αθωότητα στη γυναικεία ωριμότητα και τη διπλή της υπόσταση ως σύζυγος του Άδη και κόρη της Δήμητρας. Η σύγχρονη ερμηνεία του μύθου, όπως αναπτύσσεται στη διεθνή βιβλιογραφία, αναδεικνύει ιδιαίτερα αυτή τη διπλή φύση της θεάς που μοιράζεται ανάμεσα σε δύο κόσμους (Leavitt).
Θραύσμα Ανάγλυφης Τερακότας Που Παρουσιάζει Γυναικεία Μορφή Και Παιδί, Πιθανότατα Την Περσεφόνη Και Τον Ίακχο, Μέρος Ευρύτερης Μυθολογικής Σύνθεσης Του 4Ου Αιώνα Π.χ. Από Τον Τάραντα Της Νότιας Ιταλίας.Ο Κύκλος των Εποχών και η Διπλή Υπόσταση
Η Συμφωνία του Διός και η Διαίρεση του Χρόνου
Η κατάληξη αυτής της κοσμικής διαμάχης έλαβε χώρα μέσω μιας διαμεσολάβησης από τον Δία που αποτέλεσε ορόσημο για την κοσμική τάξη. Η περίπλοκη διαπραγμάτευση κατέληξε σε έναν συμβιβασμό υψηλού συμβολισμού: η Περσεφόνη θα μοίραζε τον χρόνο της μεταξύ των δύο κόσμων. Για κάθε σπόρο ροδιού που είχε γευθεί στον Κάτω Κόσμο, θα περνούσε έναν μήνα εκεί κάθε χρόνο. Σύμφωνα με την επικρατέστερη εκδοχή, κατανάλωσε έξι σπόρους, καθορίζοντας έτσι την εξάμηνη παραμονή της στο βασίλειο του Άδη. Η διευθέτηση αυτή αποτελεί θεμελιώδη αιτιολογικό μύθο που εξηγεί την εναλλαγή των εποχών: όταν η Περσεφόνη βρίσκεται στον Κάτω Κόσμο, η Δήμητρα θρηνεί και η γη βυθίζεται στο φθινόπωρο και τον χειμώνα, ενώ η επιστροφή της σηματοδοτεί την άνοιξη και το καλοκαίρι.
Βασίλισσα του Κάτω Κόσμου: Η Σκοτεινή Πλευρά της Περσεφόνης
Η μεταμόρφωση της Περσεφόνης από αθώα κόρη σε βασίλισσα του Κάτω Κόσμου συνιστά μια από τις πιο ενδιαφέρουσες εξελίξεις του χαρακτήρα της. Ως σύζυγος του Άδη, αποκτά μια δύναμη και εξουσία που την καθιστά μια από τις πιο φοβερές χθόνιες θεότητες. Η απεικόνισή της στην τέχνη και τη λογοτεχνία συχνά αντανακλά αυτή τη διττή της φύση: τη γλυκύτητα της κόρης της Δήμητρας και την αυστηρότητα της βασίλισσας των νεκρών. Η σύγχρονη malice ερμηνεία του μύθου από την Scarlett St. Clair προσφέρει μια ενδιαφέρουσα ανάλυση αυτής της μεταμόρφωσης (St. Clair).
Η Επιστροφή στο Φως και ο Συμβολισμός της Άνοιξης
Η άνοδος της Περσεφόνης από τον Κάτω Κόσμο αποτελεί την κορύφωση του αφηγηματικού κύκλου και έχει βαθύτατο συμβολικό χαρακτήρα. Η επανένωση μητέρας και κόρης εκπροσωπεί την αναγέννηση της φύσης και την επιστροφή της ζωής. Η χαρά της Δήμητρας εκφράζεται με την ανανέωση της γονιμότητας της γης, την άνθηση των φυτών και την αφθονία των καρπών. Αυτή η κυκλική πορεία θανάτου και αναγέννησης ενσωματώνει τη βαθιά κατανόηση των αρχαίων Ελλήνων για τους φυσικούς κύκλους και την αέναη ανανέωση της ζωής. Ο ετήσιος ερχομός της άνοιξης αποτελούσε για τους αρχαίους Έλληνες την πιο απτή απόδειξη της επιστροφής της Περσεφόνης στον επάνω κόσμο.
Τα Θεσμοφόρια και η Λατρεία του Διδύμου Δήμητρας-Περσεφόνης
Η διπλή υπόσταση της Περσεφόνης ως κόρης της Δήμητρας και βασίλισσας του Κάτω Κόσμου αντανακλάται και στις λατρευτικές πρακτικές που αναπτύχθηκαν γύρω από αυτές τις θεότητες. Ιδιαίτερη σημασία είχαν τα Θεσμοφόρια, μια αποκλειστικά γυναικεία εορτή προς τιμήν της Δήμητρας και της Περσεφόνης, που σχετιζόταν άμεσα με τη γονιμότητα της γης και τη γεωργία. Η συχνή συλλατρεία των δύο θεοτήτων υπογραμμίζει το αδιάρρηκτο της σχέσης τους παρά τον διαχωρισμό τους. Συχνά αναφέρονταν απλώς ως “οι Δύο Θεές”, αναδεικνύοντας τη συμπληρωματική τους φύση και την αλληλεξάρτησή τους.
Ο Ορφισμός και οι Μυστικές Διδασκαλίες του Μύθου
Στο πλαίσιο του Ορφισμού, μιας μυστικιστικής θρησκευτικής τάσης της αρχαίας Ελλάδας, ο μύθος της Περσεφόνης απέκτησε επιπλέον διαστάσεις. Οι Ορφικοί έδιναν ιδιαίτερη έμφαση στις χθόνιες πτυχές της λατρείας και στη μετά θάνατον ζωή, βλέποντας στην Περσεφόνη μια σωτηριολογική μορφή που μπορούσε να μεσολαβήσει μεταξύ των κόσμων των ζωντανών και των νεκρών. Η κάθοδός της στον Κάτω Κόσμο και η επιστροφή της αποτελούσαν αλληγορία για την πορεία της ψυχής, ενώ η διπλή της φύση συμβόλιζε τη δυνατότητα μεταμόρφωσης και υπέρβασης του θανάτου.
Αττική Ερυθρόμορφη Υδρία (460-450 Π.χ.) Που Αποδίδεται Στον Ζωγράφο Των Νιοβιδών. Απεικονίζει Τον Μύθο Της Περσεφόνης Και Της Δήμητρας Καθώς Αποστέλλουν Τον Τριπτόλεμο Στο Φτερωτό Του Άρμα Να Διδάξει Την Καλλιέργεια Των Σιτηρών.Επίλογος
Ο μύθος της Περσεφόνης παραμένει ένα από τα πιο πολυεπίπεδα και πλούσια σε συμβολισμούς αφηγήματα της ελληνικής μυθολογίας. Η αρπαγή της από τον Άδη, ο θρήνος της Δήμητρας, και η τελική διευθέτηση του κυκλικού χρόνου συγκροτούν μια πολύπλευρη αλληγορία για τις βαθύτερες υπαρξιακές και φυσικές διεργασίες. Πέρα από την αιτιολόγηση της εναλλαγής των εποχών, ο μύθος διερευνά θεμελιώδη ζητήματα της ανθρώπινης εμπειρίας: την απώλεια της αθωότητας, τη μετάβαση στην ωριμότητα, την αναπόφευκτη συνύπαρξη του φωτός και του σκότους, και την αέναη ανανέωση της ζωής μέσα από τους κύκλους θανάτου και αναγέννησης. Διαχρονικά, η ιστορία της Περσεφόνης συνεχίζει να μας εμπνέει, αποτελώντας έναν πολύτιμο καθρέφτη για την κατανόηση της πολυπλοκότητας της ανθρώπινης ύπαρξης και των κοσμικών κύκλων που διέπουν τη ζωή.
Συχνές Ερωτήσεις
Ποια είναι η βαθύτερη σημασία της αρπαγής της Περσεφόνης στην ελληνική μυθολογία;
Η αρπαγή της Περσεφόνης λειτουργεί ως μια πολυεπίπεδη αλληγορία που υπερβαίνει την απλή αφήγηση. Εκφράζει τη μετάβαση από την αθωότητα στην ωριμότητα, συμβολίζει τον θάνατο και την αναγέννηση της φύσης, και αντικατοπτρίζει τους κύκλους της ανθρώπινης εμπειρίας. Παράλληλα, αποτελεί μια αναπαράσταση των πατριαρχικών δομών της αρχαίας κοινωνίας, όπου οι γυναίκες συχνά δεν είχαν λόγο για το μέλλον τους, αλλά και μια ιστορία ενδυνάμωσης, καθώς η Περσεφόνη τελικά αποκτά τη δική της εξουσία.
Γιατί η μυθολογική αφήγηση για την Περσεφόνη συνδέεται με τις εποχές του έτους;
Η σύνδεση του μύθου με τις εποχές αντανακλά την προσπάθεια των αρχαίων Ελλήνων να ερμηνεύσουν τα φυσικά φαινόμενα. Η απουσία της Περσεφόνης από τη μητέρα της προκαλεί τη θλίψη της Δήμητρας, θεάς της γονιμότητας, με αποτέλεσμα τη χειμερινή στειρότητα της γης. Αντίθετα, η επιστροφή της σηματοδοτεί την άνοιξη και την αναγέννηση. Αυτός ο κύκλος εξηγεί τη φθορά και την αναζωογόνηση της φύσης με τρόπο που καθιστούσε κατανοητό το ανεξήγητο για τους αρχαίους.
Πώς εξελίχθηκε η προσωπικότητα της Περσεφόνης μετά την αρπαγή της από τον Άδη;
Η προσωπικότητα της Περσεφόνης υφίσταται μια αξιοσημείωτη μεταμόρφωση. Από την αθώα κόρη που συνέλεγε άνθη, εξελίσσεται σε μια ισχυρή και πολύπλοκη θεότητα με διπλή υπόσταση. Ως βασίλισσα του Κάτω Κόσμου, αποκτά εξουσία και σοβαρότητα, διατηρώντας παράλληλα την ευαισθησία της. Αυτή η μετάβαση συμβολίζει την ωρίμανση και τις πολλαπλές ταυτότητες που αναπτύσσουν οι άνθρωποι καθώς αντιμετωπίζουν διαφορετικές περιστάσεις στη ζωή τους.
Ποιες ήταν οι σημαντικότερες λατρευτικές εκδηλώσεις προς τιμήν της Περσεφόνης στην αρχαία Ελλάδα;
Οι λατρευτικές εκδηλώσεις για την Περσεφόνη περιλάμβαναν κυρίως τα Ελευσίνια Μυστήρια και τα Θεσμοφόρια. Τα πρώτα αποτελούσαν μυστικές τελετές που συνδέονταν με τον κύκλο θανάτου και αναγέννησης, με υποσχέσεις για μια καλύτερη μεταθανάτια ύπαρξη για τους μυημένους. Τα Θεσμοφόρια, μια αποκλειστικά γυναικεία εορτή, τιμούσαν τη Δήμητρα και την Περσεφόνη εστιάζοντας στη γονιμότητα τόσο της γης όσο και των γυναικών.
Πώς συμβολίζεται η μετάβαση από την αθωότητα στην ωριμότητα στον μύθο της αρπαγής της Περσεφόνης;
Η αρπαγή της Περσεφόνης αναπαριστά μια βίαιη αλλά αναπόφευκτη μετάβαση από την παιδική αθωότητα στην ενηλικίωση. Το ανθισμένο λιβάδι όπου συλλέγει λουλούδια συμβολίζει την προστατευμένη παιδική ηλικία, ενώ η κάθοδος στον Κάτω Κόσμο αντιπροσωπεύει την έκθεση στις σκοτεινές πλευρές της ζωής. Η κατανάλωση του ροδιού υποδηλώνει την αποδοχή νέων ευθυνών και ρόλων. Τελικά, η διπλή της φύση αντανακλά την πολυπλοκότητα της ενήλικης ταυτότητας.
Ποια στοιχεία του μύθου της Περσεφόνης επηρέασαν μεταγενέστερες θρησκευτικές και φιλοσοφικές αντιλήψεις;
Ο μύθος της Περσεφόνης άσκησε σημαντική επιρροή σε μεταγενέστερες αντιλήψεις περί μετά θανάτου ζωής και κυκλικότητας της ύπαρξης. Ιδιαίτερα στον Ορφισμό, η κάθοδος και άνοδός της λειτούργησε ως πρότυπο για τη μεταθανάτια πορεία της ψυχής. Παράλληλα, η ιδέα της μεταμόρφωσης μέσω του πόνου και η αντίληψη της διπλής φύσης επηρέασαν φιλοσοφικές θεωρήσεις για τη συνύπαρξη αντιθέτων και την αποδοχή της δυαδικότητας της ύπαρξης.
Βιβλιογραφία
- Καμπουράκης, Δ. Μια σταγόνα μυθολογία. 2024. Καμπουράκης.
- Αρχαιολογικόν Δελτίον, τόμ. 36, μέρος 1, 1989, σελ. 110. Αρχαιολογικόν Δελτίον.
- Decharme, P. Μυθολογία της Αρχαίας Ελλάδος. 2015, σελ. 369. Decharme.
- Fry, S. Ήρωες. 2023. Fry.
- Leavitt, A. J. Persephone: Greek Goddess of the Underworld. 2019. Leavitt.
- St. Clair, S., Bligh, R. S. Hadès et Perséphone – Tome 03: A Touch of Malice. 2022. St. Clair.
- Burn, L. Mitos griegos. 1992, σελ. 8. Burn.
