Παρακεταμόλη: φάρμακο Depon | Παρενέργειες | Οδηγίες Χρήσεως | Πληροφορίες

Τι είναι η παρακεταμόλη (acetaminophen)

Η παρακεταμόλη (acetaminophen) είναι ένα ευρέως χρησιμοποιούμενο αναλγητικό και αντιπυρετικό φάρμακο. Κυκλοφορεί με διάφορα εμπορικά ονόματα όπως Depon (Ελλάδα), Tylenol (ΗΠΑ), Panadol (Ηνωμένο Βασίλειο), Efferalgan (Γαλλία) κ.α. Η παρακεταμόλη χρησιμοποιείται για την ανακούφιση από τον πόνο, τον πυρετό και τους πονοκεφάλους.

Η παρακεταμόλη ανακαλύφθηκε το 1877 από τον Αμερικανό φαρμακοποιό Harmon Northrop Morse. Ωστόσο, η κλινική της χρήση ξεκίνησε στη δεκαετία του 1950. Η παρακεταμόλη και οι επιπτώσεις της στην υγεία έχουν αναλυθεί σε διάφορα ιατρικά περιοδικά και μελέτες, όπως το Journal of Endodontics και το Advances in Pharmacology.

Μηχανισμός δράσης, Χημική δομή και Θεραπευτική κατηγορία

Η παρακεταμόλη ανήκει στην κατηγορία των μη στεροειδών αντιφλεγμονωδών φαρμάκων (ΜΣΑΦ). Ο ακριβής μηχανισμός δράσης της δεν είναι πλήρως κατανοητός, αλλά θεωρείται ότι δρα κυρίως στο κεντρικό νευρικό σύστημα, αναστέλλοντας τη σύνθεση των προσταγλανδινών. Οι προσταγλανδίνες είναι ουσίες που εμπλέκονται στην αίσθηση του πόνου και στη ρύθμιση της θερμοκρασίας του σώματος.

Η χημική ονομασία της παρακεταμόλης είναι N-ακετυλ-π-αμινοφαινόλη (N-acetyl-p-aminophenol). Έχει μοριακό τύπο C8H9NO2 και μοριακό βάρος 151,16 g/mol. Η χημική της δομή αποτελείται από έναν βενζολικό δακτύλιο υποκατεστημένο με μία υδροξυλομάδα και μία ακεταμιδική ομάδα σε παρα-θέση.

Ενδείξεις για το φάρμακο “Depon”

Το Depon (παρακεταμόλη) ενδείκνυται για:

• Ήπιο έως μέτριο πόνο, όπως πονοκέφαλο, πόνο δοντιών, μυϊκούς πόνους
• Πυρετό
• Συμπτωματική ανακούφιση από κρυολόγημα και γρίπη

Αντενδείξεις και Προφυλάξεις

Η παρακεταμόλη αντενδείκνυται σε περιπτώσεις:

• Υπερευαισθησίας στη δραστική ουσία ή σε κάποιο από τα έκδοχα
• Σοβαρής ηπατικής ανεπάρκειας

Η παρακεταμόλη πρέπει να χρησιμοποιείται με προσοχή σε ασθενείς με:

• Ηπατική ή νεφρική δυσλειτουργία
• Αλκοολισμό
• Υποθρεψία

Ειδικές προειδοποιήσεις για ηλικιωμένους, παιδιά και εγκύους

• Ηλικιωμένοι: Μπορεί να απαιτείται προσαρμογή της δόσης λόγω μειωμένης ηπατικής ή νεφρικής λειτουργίας.
• Παιδιά: Η δόση πρέπει να προσαρμόζεται ανάλογα με το βάρος. Αποφύγετε τη μακροχρόνια χρήση.
• Έγκυοι: Η παρακεταμόλη μπορεί να χρησιμοποιηθεί κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, αλλά συνιστάται η χρήση της χαμηλότερης αποτελεσματικής δόσης για το συντομότερο δυνατό χρονικό διάστημα.

Δοσολογία και χορήγηση

Η συνιστώμενη δόση παρακεταμόλης διαφέρει ανάλογα με την ηλικία και το βάρος:

• Ενήλικες και έφηβοι >12 ετών: 500-1000 mg κάθε 4-6 ώρες, έως 4000 mg ημερησίως
• Παιδιά 6-12 ετών: 250-500 mg κάθε 4-6 ώρες, έως 2000 mg ημερησίως
• Παιδιά <6 ετών: 10-15 mg/kg ανά δόση, έως 4 φορές ημερησίως

Το Depon διατίθεται σε διάφορες φαρμακοτεχνικές μορφές, όπως δισκία, αναβράζοντα δισκία, σιρόπι και υπόθετα.

Τι να κάνω αν παραλείψω μια δόση παρακεταμόλης;

Αν παραλείψετε μια δόση, πάρτε την αμέσως μόλις το θυμηθείτε. Ωστόσο, αν πλησιάζει η ώρα για την επόμενη δόση, παραλείψτε τη δόση που ξεχάσατε και συνεχίστε με το κανονικό σας δοσολογικό σχήμα. Μην πάρετε διπλή δόση για να αναπληρώσετε τη δόση που παραλείψατε.

 

Υπερδοσολογία

Η υπερδοσολογία παρακεταμόλης μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρή ηπατική βλάβη. Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν:

• Ναυτία και έμετο
• Κοιλιακό άλγος
• Ίκτερο
• Διαταραχές πηκτικότητας

Σε περίπτωση υπερδοσολογίας, απαιτείται άμεση ιατρική παρέμβαση. Η χορήγηση N-ακετυλοκυστεΐνης εντός 8-10 ωρών από την υπερδοσολογία μπορεί να προστατεύσει από ηπατική βλάβη.

Παρενέργειες

Οι συχνότερες παρενέργειες της παρακεταμόλης περιλαμβάνουν:

• Ναυτία
• Κοιλιακό άλγος
• Αλλεργικές αντιδράσεις (σπάνια)

Σπάνιες αλλά σοβαρές παρενέργειες περιλαμβάνουν:

• Ηπατοτοξικότητα
• Αιματολογικές διαταραχές, όπως θρομβοπενία και λευκοπενία

Αλληλεπιδράσεις

Αλληλεπιδράσεις φαρμάκου-φαρμάκου

• Η ταυτόχρονη χρήση παρακεταμόλης με άλλα φάρμακα που μεταβολίζονται στο ήπαρ (π.χ. καρβαμαζεπίνη, φαινυτοΐνη) μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο ηπατοτοξικότητας.
• Τα αντιπηκτικά κουμαρινικού τύπου (π.χ. βαρφαρίνη) μπορεί να ενισχύσουν την αντιπηκτική τους δράση όταν λαμβάνονται με παρακεταμόλη.

Αλληλεπιδράσεις φαρμάκου-τροφής

• Η χρόνια κατανάλωση αλκοόλ μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο ηπατοτοξικότητας από την παρακεταμόλη.

Πρόσθετες σημαντικές πληροφορίες

Η παρακεταμόλη (φάρμακο Depon, Tylenol, Panadol, Efferalgan κ.α.) είναι ένα από τα πιο ευρέως χρησιμοποιούμενα αναλγητικά και αντιπυρετικά παγκοσμίως. Ωστόσο, η υπερδοσολογία παρακεταμόλης αποτελεί συχνή αιτία ηπατικής βλάβης. Όπως αναφέρουν οι Aminoshariae και Khan στο άρθρο τους “Acetaminophen: old drug, new issues” που δημοσιεύθηκε στο Journal of Endodontics, η παρακεταμόλη θεωρείται γενικά ασφαλής στις συνιστώμενες δόσεις, αλλά η υπερδοσολογία μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρή ηπατοτοξικότητα.

Προκλινικές και κλινικές μελέτες έχουν διερευνήσει τους μηχανισμούς ηπατοτοξικότητας της παρακεταμόλης. Ο μεταβολισμός της παρακεταμόλης στο ήπαρ οδηγεί στην παραγωγή ενός τοξικού μεταβολίτη, του N-ακετυλο-p-βενζοκινονιμίνη (NAPQI). Σε θεραπευτικές δόσεις, ο NAPQI αποτοξινώνεται μέσω σύζευξης με γλουταθειόνη. Ωστόσο, σε υπερδοσολογία, τα αποθέματα γλουταθειόνης εξαντλούνται, οδηγώντας σε συσσώρευση NAPQI και ηπατοκυτταρική βλάβη.

Μετεγκριτικές μελέτες και δεδομένα φαρμακοεπαγρύπνησης έχουν αναδείξει τη σημασία της ορθολογικής χρήσης της παρακεταμόλης. Η εκπαίδευση των ασθενών σχετικά με την ασφαλή δοσολογία και τους πιθανούς κινδύνους της υπερδοσολογίας είναι ζωτικής σημασίας για την πρόληψη της ηπατοτοξικότητας από παρακεταμόλη.

Όσον αφορά στα φαρμακοκινητικά χαρακτηριστικά, η παρακεταμόλη απορροφάται ταχέως και σχεδόν πλήρως από το γαστρεντερικό σωλήνα μετά από του στόματος χορήγηση. Η μέγιστη συγκέντρωση στο πλάσμα επιτυγχάνεται εντός 30-60 λεπτών. Η παρακεταμόλη μεταβολίζεται κυρίως στο ήπαρ μέσω σύζευξης με γλυκουρονικό και θειικό οξύ. Μικρό ποσοστό (<10%) μεταβολίζεται από το κυτόχρωμα P450 σε NAPQI. Η αποβολή γίνεται κυρίως μέσω των νεφρών, με ημιζωή περίπου 2-3 ώρες σε θεραπευτικές δόσεις.

 

Αποτελεσματικότητα παρακεταμόλης (φάρμακο Depon, Tylenol, Panadol, Efferalgan κ.α.)

Η αποτελεσματικότητα της παρακεταμόλης ως αναλγητικό και αντιπυρετικό έχει τεκμηριωθεί σε πολυάριθμες κλινικές μελέτες. Συστηματικές ανασκοπήσεις και μετα-αναλύσεις έχουν επιβεβαιώσει την αποτελεσματικότητα της παρακεταμόλης σε διάφορες ενδείξεις, όπως οδοντικό πόνο, μετεγχειρητικό πόνο, πονοκέφαλο και πυρετό.

Μια συστηματική ανασκόπηση των Ong et al. (2007) διαπίστωσε ότι η παρακεταμόλη είναι αποτελεσματική στη μείωση του οξέος μετεγχειρητικού πόνου, με αριθμό αναγκαίο προς θεραπεία (NNT) 4,6 για τουλάχιστον 50% ανακούφιση του πόνου σε σύγκριση με εικονικό φάρμακο. Μια άλλη μετα-ανάλυση των Toms et al. (2008) κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η παρακεταμόλη παρέχει αποτελεσματική ανακούφιση από τον οδοντικό πόνο, με NNT 3,8 για τουλάχιστον 50% ανακούφιση του πόνου σε σύγκριση με εικονικό φάρμακο.

Όσον αφορά στην αντιπυρετική δράση, μια συστηματική ανασκόπηση των Meremikwu και Oyo-Ita (2002) διαπίστωσε ότι η παρακεταμόλη είναι αποτελεσματική στη μείωση του πυρετού σε παιδιά, αν και η βέλτιστη δόση και τα δοσολογικά μεσοδιαστήματα παραμένουν αβέβαια.

Παρά την αποδεδειγμένη αποτελεσματικότητα, η παρακεταμόλη έχει περιορισμούς. Όπως σημειώνουν οι Aminoshariae και Khan, η παρακεταμόλη έχει ανώτατο όριο (“ceiling effect”) στην αναλγητική της δράση, που σημαίνει ότι οι αυξανόμενες δόσεις πάνω από ένα ορισμένο σημείο δεν παρέχουν πρόσθετο όφελος. Επιπλέον, η παρακεταμόλη έχει ελάχιστη αντιφλεγμονώδη δράση, περιορίζοντας την αποτελεσματικότητά της σε καταστάσεις με σημαντική φλεγμονώδη συνιστώσα.

Οι τρέχουσες ερευνητικές κατευθύνσεις επικεντρώνονται στην καλύτερη κατανόηση των μηχανισμών δράσης της παρακεταμόλης, στον εντοπισμό υποπληθυσμών ασθενών που μπορεί να ωφεληθούν περισσότερο από τη θεραπεία με παρακεταμόλη και στην ανάπτυξη καινοτόμων τρόπων χορήγησης για τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας και της ασφάλειας. Για παράδειγμα, οι Fisher και Curry στο άρθρο τους “Evaluation and treatment of acetaminophen toxicity”, που δημοσιεύθηκε στο Advances in Pharmacology, συζητούν τις νεότερες προσεγγίσεις στην αντιμετώπιση της ηπατοτοξικότητας από παρακεταμόλη, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης Ν-ακετυλοκυστεΐνης και νεότερων αντιδότων.

Μελλοντικές προοπτικές περιλαμβάνουν την ανάπτυξη εξατομικευμένων θεραπευτικών προσεγγίσεων με βάση τη φαρμακογενετική, καθώς γενετικοί πολυμορφισμοί στα ένζυμα που εμπλέκονται στο μεταβολισμό της παρακεταμόλης μπορεί να επηρεάσουν την αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια. Επιπλέον, η διερεύνηση συνεργικών συνδυασμών της παρακεταμόλης με άλλους αναλγητικούς παράγοντες μπορεί να οδηγήσει σε αποτελεσματικότερες στρατηγικές διαχείρισης του πόνου με λιγότερες ανεπιθύμητες ενέργειες.

 

Συνοπτικά

Η παρακεταμόλη (φάρμακο Depon, Tylenol, Panadol, Efferalgan κ.α.) είναι ένα ευρέως χρησιμοποιούμενο αναλγητικό και αντιπυρετικό φάρμακο. Ενώ είναι γενικά ασφαλής και αποτελεσματική στις συνιστώμενες δόσεις, η υπερδοσολογία μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρή ηπατοτοξικότητα. Η παρακεταμόλη είναι αποτελεσματική στη διαχείριση του ήπιου έως μέτριου πόνου και του πυρετού, αλλά έχει περιορισμούς, όπως ανώτατο όριο αναλγητικής δράσης και ελάχιστη αντιφλεγμονώδη δράση. Η ορθολογική χρήση, η εκπαίδευση των ασθενών και η συνεχής έρευνα είναι απαραίτητες για τη βελτιστοποίηση της αποτελεσματικότητας και της ασφάλειας της παρακεταμόλης. Οι μελλοντικές κατευθύνσεις περιλαμβάνουν εξατομικευμένες θεραπευτικές προσεγγίσεις και διερεύνηση συνεργικών συνδυασμών με άλλα αναλγητικά.

elpedia.gr

 

ΠΡΟΣΟΧΗ: Είναι ζωτικής σημασίας να μην λαμβάνετε ποτέ κανένα φαρμακευτικό σκεύασμα χωρίς την επίβλεψη και καθοδήγηση ενός ειδικευμένου ιατρού. Να συμβουλεύεστε πάντοτε το ένθετο φυλλάδιο οδηγιών του εκάστοτε φαρμακευτικού προϊόντος που σας έχει συνταγογραφηθεί, καθώς ο κάθε φαρμακευτικός οίκος περιγράφει με ακρίβεια τις ιδιαίτερες προδιαγραφές που αφορούν το συγκεκριμένο σκεύασμα, και οι οποίες ενδέχεται να επικαιροποιούνται ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Σημειώνεται ότι οι εμπορικές ονομασίες που αναφέρονται στο παρόν άρθρο αντιστοιχούν σε ευρέως γνωστά φαρμακευτικά σκευάσματα που περιέχουν τις δραστικές ουσίες υπό ανάλυση. Ωστόσο, ενδέχεται να υπάρχουν διαφοροποιήσεις ανάλογα με τη σύνθεση του εκάστοτε φαρμάκου. Το παρόν άρθρο εστιάζει στην ανάλυση της δραστικής ουσίας και όχι στην εμπορική ονομασία του φαρμάκου. Η αναφορά των εμπορικών ονομασιών γίνεται αποκλειστικά για τη διευκόλυνση των αναγνωστών, οι οποίοι θα πρέπει να μελετούν προσεκτικά το φύλλο οδηγιών κάθε εμπορικού σκευάσματος που χρησιμοποιούν. Είναι απαραίτητο να έχετε στενή συνεργασία με τον θεράποντα ιατρό σας και τον φαρμακοποιό σας. Η αυτοχορήγηση οποιουδήποτε φαρμάκου εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους για την υγεία σας και πρέπει να αποφεύγεται ρητά.

Βιβλιογραφία

• Aminoshariae, A., & Khan, A. (2015). Acetaminophen: old drug, new issues. Journal of endodontics, 41(5), 588-593. sciencedirect.com
• Fisher, E. S., & Curry, S. C. (2019). Evaluation and treatment of acetaminophen toxicity. Advances in pharmacology, 85, 263-272. sciencedirect.com

Συχνές Ερωτήσεις