Ο Επιτάφιος αποτελεί ένα από τα πιο ιερά και συμβολικά στοιχεία της Μεγάλης Παρασκευής, της ημέρας που η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τη Σταύρωση και την Ταφή του Ιησού Χριστού. Η Μεγάλη Παρασκευή, γνωστή και ως η κορύφωση του Θείου Δράματος, είναι μία από τις πιο κατανυκτικές και συγκινητικές ημέρες του εκκλησιαστικού έτους, με τον Επιτάφιο να βρίσκεται στο επίκεντρο των ιερών ακολουθιών και των εθίμων που τη συνοδεύουν.
Η Μεγάλη Παρασκευή αποτελεί μία ημέρα βαθιάς περισυλλογής και πένθους για τους πιστούς της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Ο Επιτάφιος, ένα ιερό σύμβολο που απεικονίζει τον νεκρό Χριστό, κατέχει κεντρική θέση στις ακολουθίες και τα έθιμα αυτής της ημέρας. Οι πιστοί συγκεντρώνονται στους ναούς για να συμμετάσχουν στον Εσπερινό της Αποκαθήλωσης και να ακολουθήσουν την περιφορά του Επιταφίου, εκφράζοντας τον θρήνο και την ευλάβειά τους προς τον Εσταυρωμένο Κύριο. Η Μεγάλη Παρασκευή, με την κατανυκτική ατμόσφαιρα και τα βαθυστόχαστα μηνύματά της, προσκαλεί τους πιστούς σε μία πνευματική ενδοσκόπηση και αναζήτηση του αληθινού νοήματος της θυσίας του Χριστού.
Η Θεολογική Σημασία του Επιταφίου
Η Συμβολική Απεικόνιση της Θυσίας του Χριστού
Ο Επιτάφιος αποτελεί μία από τις πιο εμβληματικές και συμβολικές εικόνες της Μεγάλης Παρασκευής. Η απεικόνιση του νεκρού Χριστού στον Επιτάφιο αντιπροσωπεύει την απόλυτη θυσία Του για τη σωτηρία του ανθρώπινου γένους. Όπως αναφέρει η Λ. Μαρκέτου στο άρθρο της “Μεγάλη Παρασκευή: Τα έθιμα που γιορτάζουμε – Ο Επιτάφιος, ο Εσπερινός και η Αποκαθήλωση του Εσταυρωμένου”, ο Επιτάφιος συμβολίζει τον ενταφιασμό του Χριστού και την κάθοδό Του στον Άδη για να λυτρώσει τις ψυχές των δικαίων.
Η εικόνα του Επιταφίου, με τον Χριστό ξαπλωμένο σε ένα λευκό σεντόνι και περιτριγυρισμένο από λουλούδια, αποπνέει μια ατμόσφαιρα πένθους αλλά και ελπίδας. Η λευκότητα του υφάσματος υποδηλώνει την αγνότητα και την αθωότητα του Χριστού, ενώ τα λουλούδια συμβολίζουν την αναγέννηση και την αιώνια ζωή που προσφέρει η θυσία Του. Ο Επιτάφιος γίνεται έτσι ένα ισχυρό σύμβολο της αγάπης του Θεού για την ανθρωπότητα και της υπόσχεσης της σωτηρίας.
Ο Επιτάφιος Θρήνος: Ένας Ύμνος στον Πόνο και την Ελπίδα
Ο Επιτάφιος Θρήνος αποτελεί ένα αναπόσπαστο μέρος της ακολουθίας της Μεγάλης Παρασκευής. Πρόκειται για έναν συγκινητικό ύμνο που εκφράζει τον πόνο και τη θλίψη της Παναγίας και των μαθητών του Χριστού μπροστά στον νεκρό Κύριο. Οι στίχοι του Επιταφίου Θρήνου, γεμάτοι από έντονα συναισθήματα και ποιητικές εικόνες, προσκαλούν τους πιστούς να βιώσουν το μέγεθος της θυσίας του Χριστού και να συμμετάσχουν στο πένθος για τον θάνατό Του.
Ωστόσο, ο Επιτάφιος Θρήνος δεν περιορίζεται μόνο στην έκφραση του πόνου. Μέσα από τους στίχους του διαφαίνεται και η ελπίδα για την Ανάσταση, η προσμονή για τη νίκη του Χριστού επί του θανάτου. Ο Επιτάφιος Θρήνος γίνεται έτσι ένας ύμνος στην πίστη και στην αγάπη, ένα μήνυμα παρηγοριάς και ενθάρρυνσης για τους πιστούς.
Η θεολογική σημασία του Επιταφίου και του Επιταφίου Θρήνου είναι βαθιά και πολυεπίπεδη. Μέσα από αυτά τα ιερά σύμβολα, η Ορθόδοξη Εκκλησία προσκαλεί τους πιστούς να έρθουν αντιμέτωποι με το μυστήριο του θανάτου και της θυσίας του Χριστού, αλλά και να αντλήσουν δύναμη και ελπίδα από την υπόσχεση της Ανάστασης.
Τα Έθιμα και οι Παραδόσεις της Μεγάλης Παρασκευής
Ο Στολισμός του Επιταφίου
Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά έθιμα της Μεγάλης Παρασκευής είναι ο στολισμός του Επιταφίου. Από νωρίς το πρωί, οι πιστοί συγκεντρώνονται στους ναούς για να συμμετάσχουν σε αυτή την ιερή διαδικασία. Με ευλάβεια και προσοχή, στολίζουν τον Επιτάφιο με λουλούδια, κυρίως με μοβ και λευκά άνθη, δημιουργώντας περίτεχνα σχέδια και αναπαριστώντας σκηνές από τα Πάθη του Χριστού.
Ο στολισμός του Επιταφίου αποτελεί μία έκφραση της αγάπης και της αφοσίωσης των πιστών προς τον Εσταυρωμένο Κύριο. Τα λουλούδια, με την ομορφιά και την ευωδία τους, συμβολίζουν την προσφορά και την αφοσίωση των ανθρώπων, ενώ ταυτόχρονα αντιπροσωπεύουν την ελπίδα για την Ανάσταση. Ο στολισμένος Επιτάφιος γίνεται ένα αληθινό έργο τέχνης, ένα δείγμα της πίστης και της δημιουργικότητας της κοινότητας.
Η συμμετοχή στον στολισμό του Επιταφίου είναι μία πράξη ταπεινότητας και προσφοράς. Οι πιστοί, ανεξαρτήτως ηλικίας και κοινωνικής θέσης, εργάζονται από κοινού για να τιμήσουν τον Χριστό και να εκφράσουν την ευγνωμοσύνη τους για τη θυσία Του. Αυτή η συλλογική προσπάθεια ενισχύει τους δεσμούς της κοινότητας και αναδεικνύει την ενότητα της Εκκλησίας.
Η Περιφορά του Επιταφίου
Η περιφορά του Επιταφίου αποτελεί την κορύφωση των εθίμων της Μεγάλης Παρασκευής. Το βράδυ, μετά την ακολουθία του Επιταφίου Θρήνου, ο στολισμένος Επιτάφιος περιφέρεται στους δρόμους της ενορίας, συνοδευόμενος από τους ιερείς, τους ψάλτες και το εκκλησίασμα.
Η πομπή του Επιταφίου κινείται αργά, με κατάνυξη και σεβασμό, ενώ οι πιστοί ψάλλουν τα εγκώμια και τους ύμνους της ημέρας. Οι δρόμοι είναι στολισμένοι με κεριά και λουλούδια, δημιουργώντας μια ατμόσφαιρα ιερότητας και μυστηρίου. Οι πιστοί ακολουθούν τον Επιτάφιο, προσκυνώντας και αποτίοντας φόρο τιμής στον Νεκρό Χριστό.
Η περιφορά του Επιταφίου αποτελεί μία δυνατή έκφραση της πίστης και της αφοσίωσης της κοινότητας. Είναι μία στιγμή ενότητας και συλλογικής προσευχής, όπου οι πιστοί ενώνονται στον πόνο και την ελπίδα. Καθώς ο Επιτάφιος διασχίζει τους δρόμους, μεταφέρει το μήνυμα της θυσίας και της αγάπης του Χριστού σε ολόκληρη την κοινότητα, καλώντας τους πάντες να συμμετάσχουν σε αυτή την ιερή πορεία.
Η Μεγάλη Παρασκευή στην Ελληνική Λαϊκή Παράδοση
Τα Τοπικά Έθιμα και οι Συμβολισμοί τους
Η Μεγάλη Παρασκευή, πέρα από τη θρησκευτική της σημασία, έχει διαποτίσει την ελληνική λαϊκή παράδοση με πλήθος εθίμων και συμβολισμών. Σε κάθε γωνιά της Ελλάδας, οι τοπικές κοινότητες έχουν αναπτύξει τις δικές τους μοναδικές παραδόσεις, προσδίδοντας στη Μεγάλη Παρασκευή έναν ξεχωριστό χαρακτήρα.
Σε πολλές περιοχές, οι πιστοί συμμετέχουν σε λιτανείες και περιφορές του Επιταφίου, διασχίζοντας τα στενά δρομάκια των χωριών και των πόλεων. Στα νησιά του Αιγαίου, όπως η Χίος και η Σύρος, οι επιτάφιοι των διαφόρων ενοριών συναντώνται σε κεντρικά σημεία, δημιουργώντας ένα συγκλονιστικό θέαμα. Στη Θεσσαλονίκη, ο επιτάφιος της Αχειροποιήτου περιφέρεται στους δρόμους της πόλης, συνοδευόμενος από χιλιάδες πιστούς.
Σε άλλες περιοχές, όπως στην Κέρκυρα, οι επιτάφιοι στολίζονται με φύλλα φοινικιάς και άλλα εξωτικά φυτά, αντανακλώντας τις επιρροές της Επτανησιακής παράδοσης. Στη Ζάκυνθο, οι πιστοί κρατούν αναμμένους δαυλούς κατά την περιφορά του Επιταφίου, δημιουργώντας μια μαγευτική ατμόσφαιρα.
Αυτά τα τοπικά έθιμα δεν αποτελούν απλώς γραφικές παραδόσεις, αλλά φέρουν βαθύτερους συμβολισμούς. Κάθε στοιχείο, από τα λουλούδια που στολίζουν τον Επιτάφιο μέχρι τις διαδρομές που ακολουθούν οι περιφορές, έχει μια ιδιαίτερη σημασία. Οι κοινότητες, μέσα από αυτές τις παραδόσεις, εκφράζουν την πίστη τους, την ιστορία τους και την ταυτότητά τους.
Η Μεγάλη Παρασκευή ως Πηγή Έμπνευσης στην Τέχνη και τη Λογοτεχνία
Η Μεγάλη Παρασκευή, με την πλούσια συμβολική της και την έντονη συναισθηματική φόρτιση, έχει αποτελέσει πηγή έμπνευσης για γενιές Ελλήνων καλλιτεχνών και λογοτεχνών. Από τους βυζαντινούς υμνογράφους μέχρι τους σύγχρονους ποιητές, η θεματική του Επιταφίου και της Σταύρωσης έχει κεντρική θέση στην ελληνική τέχνη.
Στη λογοτεχνία, έργα όπως “Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται” του Νίκου Καζαντζάκη και “Το Πάθος του Χριστού” της Διδώς Σωτηρίου αντλούν έμπνευση από τα γεγονότα της Μεγάλης Παρασκευής, εξερευνώντας θέματα όπως η θυσία, η αγάπη και η λύτρωση. Οι ποιητές, από τον Άγγελο Σικελιανό μέχρι τον Οδυσσέα Ελύτη, έχουν γράψει συγκλονιστικούς στίχους για τον Επιτάφιο και τη Σταύρωση, αποτυπώνοντας το μεγαλείο και τον πόνο αυτών των στιγμών.
Στη μουσική, οι βυζαντινοί ύμνοι και τα τροπάρια της Μεγάλης Παρασκευής αποτελούν αριστουργήματα της εκκλησιαστικής μουσικής. Σύγχρονοι συνθέτες, όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Διονύσης Σαββόπουλος, έχουν μελοποιήσει ποιήματα εμπνευσμένα από τον Επιτάφιο, δίνοντας νέα πνοή σε αυτή την πλούσια παράδοση.
Η εικαστική τέχνη, από τις βυζαντινές εικόνες και τις τοιχογραφίες μέχρι τα σύγχρονα έργα, έχει απαθανατίσει τις σκηνές της Σταύρωσης και του Επιταφίου με μοναδική ευαισθησία και τεχνική αρτιότητα. Οι Έλληνες καλλιτέχνες, μέσα από τα έργα τους, μεταφέρουν το βάθος και την ένταση των συναισθημάτων που συνδέονται με τη Μεγάλη Παρασκευή.
Αυτή η πλούσια καλλιτεχνική και λογοτεχνική παρακαταθήκη δεν αποτελεί απλώς μια αντανάκλαση της θρησκευτικής πίστης, αλλά και μια εξερεύνηση των βαθύτερων νοημάτων και των οικουμενικών αξιών που ενσαρκώνει η Μεγάλη Παρασκευή. Μέσα από την τέχνη, η εμπειρία της Μεγάλης Παρασκευής γίνεται προσιτή και συναισθηματικά οικεία σε κάθε άνθρωπο, ανεξαρτήτως της θρησκευτικής του πίστης.
Η Πνευματική Διάσταση της Μεγάλης Παρασκευής
Ο Επιτάφιος ως Σύμβολο Μετάνοιας και Ενδοσκόπησης
Η Μεγάλη Παρασκευή, πέρα από μια ημέρα πένθους και περισυλλογής, αποτελεί και μια ευκαιρία για βαθύτερη πνευματική αναζήτηση. Ο Επιτάφιος, στην ουσία του, συμβολίζει την ανάγκη για μετάνοια και ενδοσκόπηση. Μπροστά στη θυσία του Χριστού, οι πιστοί καλούνται να αναλογιστούν τις πράξεις τους, να αναγνωρίσουν τα λάθη τους και να αναζητήσουν τη συγχώρεση.
Όπως αναφέρει ο Σ. Μαυρόπουλος στο άρθρο του “Μεγάλη Παρασκευή: Ο Επιτάφιος Θρήνος”, η Μεγάλη Παρασκευή είναι μια ημέρα που “σκοτηνιάζει από λύπη για τη σταύρωση του Χριστού”. Αυτή η λύπη, ωστόσο, δεν είναι απλώς μια συναισθηματική αντίδραση, αλλά ένα κάλεσμα για εσωτερική αλλαγή.
Καθώς οι πιστοί συμμετέχουν στις ακολουθίες του Επιταφίου, έχουν την ευκαιρία να αναλογιστούν τη δική τους πορεία, να εξετάσουν τις προτεραιότητες και τις επιλογές τους. Η θυσία του Χριστού γίνεται ένα παράδειγμα αγάπης, ταπεινότητας και αυτοθυσίας, αξίες που καλούνται να ενστερνιστούν και να εφαρμόσουν στη δική τους ζωή.
Σε αυτό το ταξίδι αυτογνωσίας, ο Επιτάφιος λειτουργεί ως ένας καθρέφτης της ψυχής. Τα πλούσια συμβολικά στοιχεία του, από τα λουλούδια μέχρι τα κεριά και τους ύμνους, δημιουργούν ένα περιβάλλον κατάνυξης και περισυλλογής. Μέσα σε αυτή την ατμόσφαιρα, οι πιστοί μπορούν να έρθουν αντιμέτωποι με τον εαυτό τους, να αναγνωρίσουν τις αδυναμίες τους και να αναζητήσουν τη δύναμη για να τις ξεπεράσουν.
Η Κοινή Προσευχή ως Πηγή Παρηγοριάς και Ελπίδας
Η Μεγάλη Παρασκευή, ενώ είναι μια ημέρα πένθους, δεν παύει να είναι και μια ημέρα ελπίδας. Η κοινή προσευχή και η συμμετοχή στις ακολουθίες του Επιταφίου προσφέρουν παρηγοριά και δύναμη στους πιστούς, ενώνοντάς τους σε μια κοινότητα πίστης και αλληλεγγύης.
Όπως σημειώνει η Λ. Μαρκέτου, η περιφορά του Επιταφίου και τα σχετικά έθιμα δημιουργούν μια αίσθηση ενότητας και συνοχής. Οι πιστοί, συμμετέχοντας σε αυτές τις τελετουργίες, αισθάνονται μέρος ενός μεγαλύτερου συνόλου, μιας πνευματικής οικογένειας που μοιράζεται τον πόνο αλλά και την ελπίδα.
Η κοινή προσευχή μπροστά στον Επιτάφιο γίνεται μια πηγή παρηγοριάς για εκείνους που πενθούν, για εκείνους που αντιμετωπίζουν δυσκολίες και προκλήσεις στη ζωή τους. Τα λόγια των ύμνων, γεμάτα συμβολισμούς και νοήματα, προσφέρουν ανακούφιση και ελπίδα, υπενθυμίζοντας ότι μετά τη σταύρωση ακολουθεί η ανάσταση, μετά τη δοκιμασία έρχεται η λύτρωση.
Μέσα από την κοινή προσευχή, οι πιστοί ενδυναμώνονται και εμψυχώνονται. Η παρουσία της κοινότητας, η αίσθηση ότι δεν είναι μόνοι στον αγώνα τους, αποτελεί μια ισχυρή πηγή παρηγοριάς. Ο Επιτάφιος, έτσι, γίνεται ένα σύμβολο αλληλεγγύης και συμπαράστασης, ένα σημείο αναφοράς για εκείνους που αναζητούν ελπίδα και νόημα.
Η πνευματική διάσταση της Μεγάλης Παρασκευής, με επίκεντρο τον Επιτάφιο, προσφέρει στους πιστούς μια ευκαιρία για εσωτερική αναζήτηση, μετάνοια και αυτοβελτίωση. Ταυτόχρονα, μέσα από την κοινή προσευχή και τις τελετουργίες, δημιουργεί δεσμούς παρηγοριάς, ελπίδας και αλληλεγγύης. Σε μια εποχή γεμάτη προκλήσεις και αβεβαιότητα, αυτή η πνευματική παρακαταθήκη της Μεγάλης Παρασκευής αποτελεί ένα πολύτιμο στήριγμα για τους πιστούς, προσφέροντας φως και ελπίδα στο ταξίδι της ζωής.
Η Οικουμενικότητα και η Διαχρονικότητα του Μηνύματος της Μεγάλης Παρασκευής
Ο Επιτάφιος ως Σύμβολο Ενότητας και Καταλλαγής
Η Μεγάλη Παρασκευή και ο Επιτάφιος, πέρα από τη θρησκευτική τους σημασία για την Ορθόδοξη Εκκλησία, φέρουν ένα οικουμενικό μήνυμα που υπερβαίνει τα στενά όρια των δογμάτων και των θρησκειών. Στην καρδιά αυτού του μηνύματος βρίσκεται η έννοια της ενότητας και της καταλλαγής.
Ο Επιτάφιος, ως σύμβολο της θυσίας του Χριστού, αντιπροσωπεύει την αγάπη του Θεού για ολόκληρη την ανθρωπότητα. Η προσφορά του Χριστού δεν περιορίζεται σε μια συγκεκριμένη ομάδα ή έθνος, αλλά αγκαλιάζει κάθε άνθρωπο, ανεξαρτήτως της καταγωγής, του φύλου ή της κοινωνικής του θέσης. Μπροστά στον Επιτάφιο, όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι, ενωμένοι στον πόνο και την ελπίδα.
Αυτή η ενότητα δεν αφορά μόνο τους πιστούς της Ορθόδοξης Εκκλησίας, αλλά επεκτείνεται και στους οπαδούς άλλων χριστιανικών δογμάτων, ακόμη και σε εκείνους που δεν ασπάζονται τη χριστιανική πίστη. Το μήνυμα της αγάπης, της θυσίας και της συμφιλίωσης που ενσαρκώνει ο Επιτάφιος αγγίζει τις καρδιές των ανθρώπων πέρα από θρησκευτικά ή πολιτισμικά σύνορα.
Σε έναν κόσμο που συχνά διχάζεται από συγκρούσεις, προκαταλήψεις και παρεξηγήσεις, το μήνυμα της Μεγάλης Παρασκευής αποκτά ιδιαίτερη σημασία. Ο Επιτάφιος γίνεται ένα σύμβολο καταλλαγής, προσκαλώντας τους ανθρώπους να αφήσουν στην άκρη τις διαφορές τους και να αναζητήσουν εκείνο που τους ενώνει: την κοινή τους ανθρωπιά, τον πόνο και τα όνειρά τους. Σε μια εποχή όπου η ενότητα και η αλληλεγγύη είναι πιο αναγκαίες από ποτέ, η Μεγάλη Παρασκευή προσφέρει ένα ισχυρό παράδειγμα και ένα κάλεσμα για συμφιλίωση και αδελφοσύνη.
Η Διαχρονική Σημασία της Θυσίας και της Ελπίδας
Η Μεγάλη Παρασκευή, ενώ είναι μια ημέρα θρήνου και περισυλλογής, δεν παύει να φέρει μέσα της τους σπόρους της ελπίδας. Η ιστορία της σταύρωσης και της ταφής του Χριστού, που κορυφώνεται με την ανάσταση, αποτελεί ένα διαχρονικό παράδειγμα του θριάμβου της ζωής επί του θανάτου, του φωτός επί του σκότους.
Αυτό το μήνυμα ελπίδας δεν περιορίζεται στο θρησκευτικό πλαίσιο, αλλά έχει μια καθολική απήχηση. Η ιστορία της Μεγάλης Παρασκευής, με τη θυσία, τον πόνο και την τελική λύτρωση, αντικατοπτρίζει την ανθρώπινη εμπειρία σε όλες τις εποχές και τους πολιτισμούς. Είναι ένα μήνυμα που μιλάει στις δυσκολίες και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει κάθε άνθρωπος, προσφέροντας παρηγοριά και δύναμη.
Στα βάθη του χρόνου, η Μεγάλη Παρασκευή παραμένει ένα φάρος ελπίδας, υπενθυμίζοντας ότι ακόμη και στις πιο σκοτεινές στιγμές, υπάρχει πάντα η προοπτική της ανάστασης. Είναι ένα μήνυμα που εμπνέει τους ανθρώπους να αντιμετωπίζουν τις δυσκολίες με θάρρος και πίστη, να βρίσκουν νόημα στη θυσία και να αναζητούν το φως ακόμα και στις πιο δύσκολες συνθήκες.
Η διαχρονικότητα της Μεγάλης Παρασκευής έγκειται ακριβώς σε αυτή την ικανότητά της να αγγίζει τις πιο βαθιές χορδές της ανθρώπινης ψυχής. Ανεξάρτητα από την εποχή ή τον πολιτισμό, οι άνθρωποι μπορούν να αναγνωρίσουν στην ιστορία του Επιταφίου τη δική τους πορεία, τους δικούς τους αγώνες και τις δικές τους ελπίδες. Αυτή η καθολικότητα του μηνύματος καθιστά τη Μεγάλη Παρασκευή μια ημέρα με ανεξίτηλη σημασία, μια πηγή έμπνευσης και δύναμης για κάθε γενιά.
Καθώς ο κόσμος συνεχίζει να αλλάζει και να εξελίσσεται, η Μεγάλη Παρασκευή παραμένει ένα σταθερό σημείο αναφοράς, ένα φωτεινό παράδειγμα των αξιών και των ιδανικών που μπορούν να μας καθοδηγήσουν. Το μήνυμα του Επιταφίου, με την οικουμενικότητα και τη διαχρονικότητά του, συνεχίζει να εμπνέει και να μεταμορφώνει ζωές, προσφέροντας ελπίδα, παρηγοριά και καθοδήγηση σε έναν κόσμο που συχνά μοιάζει αβέβαιος και ταραγμένος.
Επίλογος
Η Μεγάλη Παρασκευή και ο Επιτάφιος αποτελούν αναπόσπαστα στοιχεία της Ορθόδοξης πίστης και της ελληνικής παράδοσης. Μέσα από τη θεολογική τους σημασία, τα έθιμα και τις τελετουργίες, προσφέρουν ένα βαθύ μήνυμα πνευματικής αναζήτησης, ενότητας και ελπίδας. Ο Επιτάφιος, ως σύμβολο της θυσίας και της ανάστασης του Χριστού, αγγίζει τις καρδιές των ανθρώπων πέρα από θρησκευτικά και πολιτισμικά όρια, προσφέροντας παρηγοριά, έμπνευση και καθοδήγηση. Καθώς αναλογιζόμαστε τη σημασία της Μεγάλης Παρασκευής, ας αντλήσουμε δύναμη από το διαχρονικό της μήνυμα και ας εργαστούμε για έναν κόσμο γεμάτο αγάπη, συμφιλίωση και ελπίδα.
elpedia.gr
Βιβλιογραφία
- Μαρκέτου, Λ. “Μεγάλη Παρασκευή: Τα έθιμα που γιορτάζουμε – Ο Επιτάφιος, ο Εσπερινός και η Αποκαθήλωση του Εσταυρωμένου”. In.gr, 14 Απρ. 2023, in.gr
- Μαυρόπουλος, Σ. “Μεγάλη Παρασκευή: Ο Επιτάφιος Θρήνος”. 2009, trumpet
- Μεγάλη Παρασκευή: Τι συμβολίζει η σημερινή ημέρα – Ο επιτάφιος και τα έθιμα ανά την Ελλάδα”. In.gr, 22 Απριλίου 2022, in.gr