Ο Ιωάννης Ζωναράς υπήρξε εξέχουσα προσωπικότητα στον βυζαντινό κόσμο των γραμμάτων κατά τη διάρκεια του 11ου και στις αρχές του 12ου αιώνα. Ως ανώτερος αξιωματούχος στην αυτοκρατορική αυλή του Αλεξίου Α’ Κομνηνού και κατόπιν ως μοναχός, ο Ζωναράς άφησε ανεξίτηλο το πνευματικό του αποτύπωμα στην ιστοριογραφική παράδοση του Βυζαντίου. Το σημαντικότερο έργο του, η Επιτομή Ιστοριών, αποτελεί μνημειώδη χρονογραφία που καλύπτει την παγκόσμια ιστορία από τη δημιουργία του κόσμου έως τον θάνατο του Αλεξίου Α’ το 1118. Η διττή ιδιότητά του ως πολιτικού αξιωματούχου και λογίου προσδίδει στο έργο του μια ιδιαίτερη διάσταση, καθώς συνδυάζει την πρακτική εμπειρία της διοίκησης με την ευρυμάθεια και την κριτική σκέψη. Η χρονογραφία του Ζωναρά ξεχωρίζει για την κριτική προσέγγιση των πηγών, τη μεθοδική οργάνωση του υλικού και την τολμηρή για την εποχή του αξιολόγηση ιστορικών γεγονότων και προσώπων. Παρά την αναγνωρισμένη σημασία του έργου του, πολλές πτυχές της ζωής και της συγγραφικής του δραστηριότητας παραμένουν σχετικά άγνωστες στο ευρύ κοινό (Kampianaki).
1. Βίος και πολιτική σταδιοδρομία του Ζωναρά
1.1 Καταγωγή και μόρφωση του Ιωάννη Ζωναρά
Ο Ιωάννης Ζωναράς γεννήθηκε περί το 1074 σε ένα περιβάλλον που του επέτρεψε να αποκτήσει εξαιρετική παιδεία και μόρφωση. Αν και τα στοιχεία για την καταγωγή του παραμένουν περιορισμένα, η μετέπειτα σταδιοδρομία του μαρτυρά ότι ανήκε στους κύκλους της βυζαντινής αριστοκρατίας. Η εκπαίδευσή του περιλάμβανε εκτενή μελέτη των κλασικών κειμένων, θεολογικών συγγραμμάτων και νομικών κωδίκων, στοιχεία που αποτυπώνονται εμφανώς στο συγγραφικό του έργο. Η βαθιά γνώση της ελληνικής γραμματείας και της ρωμαϊκής ιστορίας που επιδεικνύει στις χρονογραφίες του υποδηλώνει πρόσβαση σε ανώτερη παιδεία, πιθανώς στην Κωνσταντινούπολη, υπό την καθοδήγηση επιφανών διδασκάλων της εποχής.
1.2 Η θέση του στην αυτοκρατορική αυλή του Αλεξίου Α’ Κομνηνού
Η σταδιοδρομία του Ζωναρά στην αυτοκρατορική διοίκηση υπήρξε αξιοσημείωτη. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Αλεξίου Α’ Κομνηνού (1081-1118), ο Ζωναράς κατείχε υψηλά αξιώματα που μαρτυρούν την εμπιστοσύνη που απολάμβανε από τον αυτοκράτορα. Διετέλεσε Μέγας Δρουγγάριος της Βίγλης (επικεφαλής της αυτοκρατορικής φρουράς και ανώτατος δικαστής) και Πρωτασηκρήτης (επικεφαλής της αυτοκρατορικής γραμματείας). Οι θέσεις αυτές τού προσέφεραν προνομιακή γνώση των εσωτερικών λειτουργιών του κράτους και άμεση πρόσβαση στα κέντρα λήψης αποφάσεων. Η περίοδος αυτή συμπίπτει με κρίσιμες εξελίξεις για τη βυζαντινή αυτοκρατορία, όπως η αντιμετώπιση της νορμανδικής απειλής, οι πολεμικές συγκρούσεις με τους Σελτζούκους Τούρκους και η έναρξη των Σταυροφοριών. Ο Ζωναράς, από τη θέση του, συμμετείχε ενεργά στη διαμόρφωση πολιτικών και στη διαχείριση των κρατικών υποθέσεων.
1.3 Η περίοδος της μοναστικής ζωής και συγγραφικής δραστηριότητας
Μετά τον θάνατο του Αλεξίου Α’ το 1118, ο Ζωναράς για λόγους που δεν έχουν αποσαφηνιστεί πλήρως, αποσύρθηκε από την ενεργό πολιτική και εγκαταβίωσε ως μοναχός στο μοναστήρι της Αγίας Γλυκερίας. Όπως αναφέρει ο Ισπανός μελετητής Αλφόνσο Ρέι, ο βυζαντινός χρονιστής επέλεξε τη μοναστική απομόνωση για να αφοσιωθεί στη συγγραφή των έργων του. Η μετάβαση από τη δημόσια ζωή στη μοναστική ήταν συνήθης πρακτική για αξιωματούχους που έπεφταν σε δυσμένεια ή επιθυμούσαν να αποσυρθούν από τις κοσμικές υποθέσεις. Στην περίπτωση του Ζωναρά, το γεγονός ότι η αποχώρησή του συνέπεσε με την άνοδο στον θρόνο του Ιωάννη Β’ Κομνηνού έχει οδηγήσει ορισμένους ιστορικούς να υποθέσουν ότι ενδεχομένως δυσαρεστήθηκε από τον νέο αυτοκράτορα ή ότι ο ίδιος ο Ιωάννης Β’ τον απομάκρυνε από την αυλή.
1.4 Τα τελευταία χρόνια του βίου του
Κατά τη διάρκεια της μοναστικής του ζωής, ο Ζωναράς αφιερώθηκε ολοκληρωτικά στη συγγραφή. Η απομάκρυνσή του από τις αυλικές υποχρεώσεις του επέτρεψε να επικεντρωθεί στην παραγωγή των έργων που τον καθιέρωσαν ως σημαντικό ιστορικό και θεολογικό συγγραφέα. Σύμφωνα με τις διαθέσιμες πηγές, ο θάνατός του τοποθετείται περί το 1130, αν και η ακριβής ημερομηνία παραμένει αβέβαιη. Η κληρονομιά που άφησε μέσω των συγγραμμάτων του εξασφάλισε τη διαχρονική του παρουσία στην πνευματική ζωή του Βυζαντίου.
1.5 Η σχέση του με τη βυζαντινή διανόηση της εποχής του
Ο Ζωναράς εντάσσεται σε μια μακρά παράδοση βυζαντινών λογίων που συνδύαζαν την κρατική υπηρεσία με την πνευματική παραγωγή. Η περίοδος των Κομνηνών χαρακτηρίζεται από σημαντική πολιτιστική άνθηση και αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος για την κλασική παιδεία. Ως μέλος του κύκλου των διανοουμένων της εποχής, ο Ζωναράς συνομιλούσε πνευματικά με σημαντικές μορφές όπως η Άννα Κομνηνή, κόρη του Αλεξίου Α’ και συγγραφέας της “Αλεξιάδας”. Η διανοητική του παρουσία στο Βυζάντιο του 12ου αιώνα αποτελεί αντανάκλαση μιας εποχής που συνδύαζε την αφοσίωση στην ορθόδοξη παράδοση με τον σεβασμό προς την κλασική γραμματεία και την κριτική προσέγγιση των ιστορικών γεγονότων.
2. Το ιστοριογραφικό έργο του Ζωναρά
2.1 Η “Επιτομή Ιστοριών”: Δομή και περιεχόμενο
Το μνημειώδες ιστοριογραφικό επίτευγμα του Ιωάννη Ζωναρά, η “Επιτομή Ιστοριών”, αποτελεί μια συστηματικοποιημένη προσπάθεια σύνθεσης της παγκόσμιας ιστορίας από τη βιβλική δημιουργία του κόσμου έως την εποχή του συγγραφέα. Η συγγραφική του προσέγγιση διακρίνεται από αξιοσημείωτη μεθοδολογική αυστηρότητα, καθώς διαρθρώνει το έργο του σε 18 βιβλία με χρονολογική και θεματική συνοχή. Τα πρώτα βιβλία καλύπτουν την ιουδαϊκή ιστορία με βάση τη βιβλική αφήγηση, ακολουθεί η ρωμαϊκή ιστορία από την ίδρυση της Ρώμης και η περίοδος της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, ενώ τα τελευταία βιβλία επικεντρώνονται στη βυζαντινή περίοδο έως την εποχή του Αλεξίου Α’ Κομνηνού. Αυτή η ολιστική προσέγγιση αντανακλά το βυζαντινό κοσμοείδωλο που αντιλαμβανόταν την αυτοκρατορία ως συνέχεια της ρωμαϊκής παράδοσης και ως κέντρο της οικουμένης.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το τμήμα του έργου που αφορά στη σύγχρονη με τον Ζωναρά εποχή. Εδώ, ο συγγραφέας αξιοποιεί την προσωπική του εμπειρία και γνώση ως αυλικού αξιωματούχου, προσφέροντας πολύτιμες πληροφορίες για τη βασιλεία του Αλεξίου Α’, με λεπτομέρειες που δεν συναντώνται σε άλλες πηγές. Η αφήγηση διακρίνεται από την ισορροπημένη παρουσίαση των γεγονότων και την κριτική αξιολόγηση πολιτικών αποφάσεων, ακόμη και όταν αυτές προέρχονται από τον ίδιο τον αυτοκράτορα που υπηρέτησε.
2.2 Μεθοδολογία και πηγές του Ζωναρά
Η μεθοδολογική προσέγγιση του Ζωναρά αντικατοπτρίζει τη βυζαντινή λόγια παράδοση, όπου η σύνθεση προγενέστερων πηγών και η κριτική επεξεργασία τους αποτελούσαν θεμελιώδεις πρακτικές. Ο Γάλλος λόγιος Μαξιμιλιανός Σοέλ αναγνωρίζει τον Ζωναρά ως έναν από τους σημαντικότερους χρονικογράφους της βυζαντινής περιόδου. Για την προχριστιανική και ρωμαϊκή περίοδο, ο Ζωναράς στηρίχθηκε σε κλασικές πηγές όπως ο Ιώσηπος, ο Πλούταρχος, ο Δίων Κάσσιος και ο Ευσέβιος. Η αξιοσημείωτη ικανότητά του να αποστάζει το ουσιώδες από εκτενείς αφηγήσεις και να το παρουσιάζει με συνεκτικό τρόπο καθιστά το έργο του πολύτιμο, ιδιαίτερα για περιόδους όπου πρωτογενείς πηγές έχουν χαθεί.
Ο Ζωναράς επιδεικνύει μια προηγμένη κριτική στάση απέναντι στις πηγές του, αξιολογώντας την αξιοπιστία τους και επισημαίνοντας αντιφάσεις. Η προσέγγιση αυτή αντανακλά την πνευματική αναγέννηση της εποχής των Κομνηνών, κατά την οποία η λόγια παράδοση απέκτησε νέα δυναμική. Αξιοσημείωτη είναι η ικανότητά του να διαχωρίζει το μυθολογικό από το ιστορικό στοιχείο, χωρίς να απορρίπτει εντελώς παραδόσεις που εμπεριέχουν στοιχεία θαυμαστού.
2.3 Η κριτική ματιά του χρονογράφου στα ιστορικά γεγονότα
Η διακριτική κριτική στάση του Ζωναρά απέναντι στην πολιτική του Αλεξίου Α’ αποτελεί ένα από τα πλέον ενδιαφέροντα στοιχεία του έργου του. Παρά τους δεσμούς του με τον αυτοκράτορα, ο Ζωναράς δεν διστάζει να επισημάνει προβληματικές πτυχές της διακυβέρνησής του, όπως την υπερβολική φορολογία και τις ενίοτε αμφιλεγόμενες εκκλησιαστικές του πολιτικές. Αυτή η προσέγγιση αναδεικνύει τη διανοητική του ανεξαρτησία και το αίσθημα ιστορικής ευθύνης που τον διακατείχε.
Επιπλέον, η ερμηνευτική του προσέγγιση ενσωματώνει στοιχεία χριστιανικής κοσμοθεωρίας, αναγνωρίζοντας τη θεία παρέμβαση στην ιστορική εξέλιξη, χωρίς ωστόσο να παραβλέπει τους ανθρώπινους παράγοντες και τις πολιτικές δυναμικές που διαμορφώνουν τα ιστορικά γεγονότα. Αυτή η ισορροπία μεταξύ θεολογικής και πρακτικής πολιτικής ανάλυσης αποτελεί χαρακτηριστικό γνώρισμα της βυζαντινής ιστοριογραφικής παράδοσης στην ωριμότερη έκφρασή της.
3. Η επίδραση του Ζωναρά στη βυζαντινή γραμματεία
3.1 Το θεολογικό και κανονολογικό έργο του
Πέρα από την ιστοριογραφική του συνεισφορά, ο Ιωάννης Ζωναράς υπήρξε παραγωγικός θεολογικός συγγραφέας και ερμηνευτής των εκκλησιαστικών κανόνων. Το κανονολογικό του έργο αναδεικνύει τη βαθιά του γνώση του εκκλησιαστικού δικαίου και τη διαλεκτική του ικανότητα. Οι ερμηνείες του στους κανόνες των Οικουμενικών Συνόδων, των τοπικών συνόδων και των Πατέρων της Εκκλησίας αποτέλεσαν σημείο αναφοράς για τους μεταγενέστερους κανονολόγους. Η προσέγγισή του χαρακτηρίζεται από λογική συνέπεια και παιδαγωγική διάθεση, επιχειρώντας να καταστήσει προσιτό το πολύπλοκο σώμα των εκκλησιαστικών κανόνων.
Η θεολογική σκέψη του Ζωναρά αποτυπώνεται επίσης στα αγιολογικά του κείμενα και στις ερμηνείες βιβλικών χωρίων. Αξιοσημείωτη είναι η προσπάθειά του να εντάξει τη θεολογική σκέψη στο ευρύτερο πλαίσιο της κοινωνικής και ηθικής διάστασης της ανθρώπινης ύπαρξης. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι απόψεις του για τη σχέση πνευματικής και κοσμικής εξουσίας, οι οποίες αντανακλούν τις εντάσεις που χαρακτήριζαν τις σχέσεις εκκλησίας-κράτους στο Βυζάντιο του 12ου αιώνα. Ο Ζωναράς, αν και δεν αμφισβητεί τη θεϊκή προέλευση της αυτοκρατορικής εξουσίας, υποστηρίζει την ανεξαρτησία της εκκλησίας σε ζητήματα δογματικά και κανονικά.
3.2 Η πρόσληψη του έργου του στη μεταγενέστερη ιστοριογραφία
Η επιρροή του Ζωναρά στη μεταγενέστερη βυζαντινή ιστοριογραφική παράδοση υπήρξε καθοριστική. Χρονογράφοι όπως ο Μιχαήλ Γλυκάς και ο Κωνσταντίνος Μανασσής αξιοποίησαν το έργο του ως βασική πηγή πληροφοριών και μεθοδολογικό πρότυπο. Η συστηματική προσέγγιση και η κριτική ματιά του Ζωναρά άνοιξαν το δρόμο για μια πιο αναλυτική μέθοδο ιστορικής έρευνας στο Βυζάντιο, επηρεάζοντας την ιστοριογραφική παραγωγή όχι μόνο εντός της αυτοκρατορίας αλλά και στη μεσαιωνική Δύση, όπου αποσπάσματα του έργου του μεταφράστηκαν στα λατινικά.
Η αξία του έργου του αναγνωρίστηκε επίσης από την ορθόδοξη εκκλησιαστική παράδοση, καθώς οι κανονολογικές του ερμηνείες συμπεριλήφθηκαν στο Πηδάλιον, τη συλλογή εκκλησιαστικών κανόνων που χρησιμοποιείται έως σήμερα. Η διάδοση των χειρογράφων της “Επιτομής Ιστοριών” σε ολόκληρο τον βυζαντινό κόσμο και πέραν αυτού μαρτυρά την εκτίμηση που έχαιρε ως ιστορικός και διανοητής.
3.3 Η σημασία του Ζωναρά στη σύγχρονη βυζαντινολογία
Στο πεδίο της σύγχρονης βυζαντινολογίας, το έργο του Ζωναρά αποτελεί αντικείμενο συστηματικής μελέτης και επανεκτίμησης. Η Θεοφίλη Καμπιανάκη εξετάζει διεξοδικά στη μελέτη της την “Επιτομή Ιστοριών” τόσο ως λογοτεχνική σύνθεση όσο και ως ιστορική πηγή, αναδεικνύοντας τη σημασία της για την κατανόηση της βυζαντινής ιστοριογραφικής παράδοσης.
Η συμβολή του Ζωναρά αναγνωρίζεται ιδιαίτερα στην αποκατάσταση αποσπασμάτων από χαμένα έργα αρχαίων συγγραφέων, καθώς διέσωσε πολύτιμες πληροφορίες από πηγές που δεν σώζονται πλέον στο σύνολό τους. Επιπλέον, η προσεκτική του καταγραφή των γεγονότων της βασιλείας του Αλεξίου Α’ Κομνηνού προσφέρει μια εναλλακτική οπτική στην επίσημη ιστορία της Άννας Κομνηνής, εμπλουτίζοντας έτσι την κατανόησή μας για μια κρίσιμη περίοδο της βυζαντινής ιστορίας.
Οι σύγχρονοι βυζαντινολόγοι αναγνωρίζουν επίσης τη σημασία της κριτικής σκέψης του Ζωναρά και της ικανότητάς του να συνθέτει ποικίλο υλικό με συστηματικό τρόπο, θεωρώντας τον προπομπό της αναλυτικής ιστοριογραφίας που θα αναπτυχθεί πληρέστερα σε μεταγενέστερες περιόδους. Η προσέγγισή του στη σχέση μεταξύ εκκλησιαστικής και κοσμικής ιστορίας παραμένει επίσης σημαντική για την κατανόηση της βυζαντινής κοσμοαντίληψης και του τρόπου με τον οποίο οι Βυζαντινοί αντιλαμβάνονταν τη θέση τους στην παγκόσμια ιστορία.
Διαφορετικές Ερμηνείες & Κριτική Αποτίμηση
Η αποτίμηση του έργου του Ζωναρά χαρακτηρίζεται από αποκλίνουσες ερμηνευτικές προσεγγίσεις στη σύγχρονη βυζαντινολογία. Ερευνητές όπως ο Χανς-Γκέοργκ Μπεκ και η Ελισάβετ Ζαχαριάδου τονίζουν την προσήλωσή του στην αρχαία ιστοριογραφική παράδοση, αναγνωρίζοντας την κριτική του στάση απέναντι στις πηγές. Αντιθέτως, ο Αλεξάντερ Καζντάν υποστηρίζει ότι ο Ζωναράς παρουσιάζει μια συντηρητική θεώρηση των γεγονότων, επηρεασμένη από τη μοναστική του ιδιότητα και τις θεολογικές του καταβολές. Ο Γιάννης Καραγιαννόπουλος αναδεικνύει τη συμβολή του στην ανάπτυξη της κριτικής ιστοριογραφίας, ενώ ο Πωλ Μανιάτης αποτιμά διαφορετικά τη στάση του απέναντι στους Κομνηνούς, θεωρώντας την επικριτική μάλλον παρά αντικειμενική. Η Αντζελίκι Λαΐου εξετάζει τις οικονομικές του αναλύσεις, εντοπίζοντας αξιοσημείωτη επίγνωση των κοινωνικοοικονομικών παραμέτρων που επηρέασαν την εποχή του.
Επίλογος
Ο Ιωάννης Ζωναράς αναδεικνύεται ως μια από τις σημαντικότερες πνευματικές μορφές της κομνήνειας αναγέννησης, η οποία σηματοδότησε μια περίοδο εξαιρετικής πολιτισμικής άνθησης για το Βυζάντιο. Το έργο του αποτελεί κομβικό σημείο στην εξέλιξη της βυζαντινής ιστοριογραφίας, συνδυάζοντας τη χριστιανική κοσμοθεωρία με την κριτική προσέγγιση της ιστορικής πραγματικότητας. Η διττή του ιδιότητα ως πολιτικού αξιωματούχου και λογίου, του επέτρεψε να προσφέρει μια μοναδική οπτική των γεγονότων της εποχής του. Η επιρροή του εκτείνεται από τους μεταγενέστερους βυζαντινούς συγγραφείς έως τους σύγχρονους μελετητές του Βυζαντίου, καθιστώντας τον έναν από τους πιο διαχρονικούς εκπροσώπους της βυζαντινής διανόησης, του οποίου η κληρονομιά συνεχίζει να εμπλουτίζει την κατανόησή μας για τον βυζαντινό πολιτισμό.
Συχνές Ερωτήσεις
Πότε έζησε ο Ιωάννης Ζωναράς και ποια ήταν η σημασία της εποχής του;
Ο Ζωναράς έζησε στα τέλη του 11ου και στις αρχές του 12ου αιώνα, περίοδος που συμπίπτει με τη δυναστεία των Κομνηνών και ιδιαίτερα την κυριαρχία του Αλεξίου Α’ (1081-1118). Η εποχή αυτή χαρακτηρίζεται από σημαντικές προκλήσεις για το Βυζάντιο, συμπεριλαμβανομένων των συγκρούσεων με Νορμανδούς και Σελτζούκους, της έναρξης των Σταυροφοριών και εσωτερικών μεταρρυθμίσεων που επιχείρησε ο Αλέξιος για την αντιμετώπιση της κρίσης της αυτοκρατορίας.
Ποιο είναι το σημαντικότερο έργο του Βυζαντινού χρονογράφου Ζωναρά;
Η “Επιτομή Ιστοριών” αποτελεί αναμφίβολα το σημαντικότερο έργο του. Πρόκειται για μια εκτενή χρονογραφία σε 18 βιβλία που καλύπτει την παγκόσμια ιστορία από τη δημιουργία του κόσμου μέχρι το θάνατο του Αλεξίου Α’ Κομνηνού το 1118. Το έργο διακρίνεται για τη συστηματική οργάνωση, την κριτική προσέγγιση των πηγών και την ισορροπημένη παρουσίαση των γεγονότων, ιδιαίτερα για την περίοδο που ο ίδιος έζησε.
Πώς επηρέασε ο Ζωναράς την εξέλιξη της ιστοριογραφικής παράδοσης;
Ο Ιωάννης Ζωναράς εισήγαγε μια πιο κριτική προσέγγιση στην ιστοριογραφία, συνδυάζοντας την αυστηρή αξιολόγηση των πηγών με τη συστηματική οργάνωση του υλικού. Η μεθοδολογική του προσέγγιση επηρέασε μεταγενέστερους χρονογράφους όπως τον Μιχαήλ Γλυκά και τον Κωνσταντίνο Μανασσή. Η ικανότητά του να εντοπίζει αντιφάσεις και να αξιολογεί κριτικά τις πληροφορίες άνοιξε τον δρόμο για μια πιο αναλυτική μέθοδο ιστορικής έρευνας.
Ποιες θέσεις κατείχε ο χρονογράφος Ζωναράς στη βυζαντινή αυλή;
Στην αυτοκρατορική αυλή του Αλεξίου Α’ Κομνηνού, ο Ζωναράς κατείχε δύο υψηλά αξιώματα: διετέλεσε Μέγας Δρουγγάριος της Βίγλης, θέση που τον καθιστούσε επικεφαλής της αυτοκρατορικής φρουράς και ανώτατο δικαστή, και Πρωτασηκρήτης, δηλαδή διευθυντής της αυτοκρατορικής γραμματείας. Αυτές οι θέσεις του παρείχαν άμεση πρόσβαση στα κέντρα λήψης αποφάσεων και στα κρατικά αρχεία.
Γιατί ο Ζωναράς αποσύρθηκε στο μοναστήρι και πώς επηρέασε αυτό το έργο του;
Η απόσυρση του βυζαντινού λογίου στο μοναστήρι της Αγίας Γλυκερίας μετά τον θάνατο του Αλεξίου Α’ το 1118 παραμένει ένα ζήτημα που προβληματίζει τους ιστορικούς. Πιθανόν να έπεσε σε δυσμένεια επί Ιωάννη Β’ Κομνηνού ή να επέλεξε οικειοθελώς τη μοναστική ζωή. Η απομάκρυνσή του από την πολιτική σκηνή του επέτρεψε να αφοσιωθεί στη συγγραφή, προσφέροντάς του την αναγκαία απόσταση για μια πιο κριτική θεώρηση των γεγονότων.
Πέρα από την ιστοριογραφία, σε ποιους άλλους τομείς συνέβαλε σημαντικά ο Ζωναράς;
Εκτός από τη συμβολή του στην ιστοριογραφία, ο βυζαντινός χρονογράφος άφησε σημαντικό έργο στην κανονολογία, ερμηνεύοντας τους κανόνες των Οικουμενικών Συνόδων και των Πατέρων της Εκκλησίας. Συνέγραψε επίσης αγιολογικά κείμενα, λεξικογραφικές μελέτες και θεολογικά συγγράμματα. Οι κανονολογικές του ερμηνείες παραμένουν μέχρι σήμερα σημαντικές για την Ορθόδοξη Εκκλησία και έχουν συμπεριληφθεί στο Πηδάλιον, την κλασική συλλογή εκκλησιαστικού δικαίου.
Βιβλιογραφία
Καμπιανάκη, Θ. (2022). John Zonaras’ Epitome of Histories: A Compendium of Jewish-Roman History and Its Reception. Cambridge: Cambridge University Press.
Καρδαράς, Γ. Θ. (2010). Το Βυζάντιο και οι Άβαροι (Στ’-Θ’ αι.): πολιτικές, διπλωματικές και πολιτισμικές σχέσεις. Αθήνα: Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών.
Quevedo, F. & Rey, A. (2005). Obras completas en prosa (Τόμος 3). Madrid: Editorial Castalia.
Schoell, M. S. F. (1824). Histoire de la litterature grecque profane depuis son origine jusqu’à la prise de Constantinople par les Turcs. Paris: Libraire de Gide Fils.
Zonaras, I. (1870). Ioannis Zonarae Epitome Historiarum. Leipzig: Teubner.
