Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 αποτέλεσε ορόσημο για την ευρωπαϊκή διπλωματία και καθοριστικό παράγοντα αναδιαμόρφωσης των διεθνών σχέσεων κατά τον 19ο αιώνα. Η Ιερά Συμμαχία, συγκροτημένη από τις συντηρητικές δυνάμεις της Ευρώπης μετά την πτώση του Ναπολέοντα, αντιμετώπισε την εξέγερση των Ελλήνων ως ευθεία αμφισβήτηση της μεταναπολεόντειας τάξης. Οι πολιτικές δυναμικές που αναπτύχθηκαν στο πλαίσιο αυτής της αντιπαράθεσης καθόρισαν σε μεγάλο βαθμό την έκβαση του ελληνικού ζητήματος.
Η συγκρότηση της Ιεράς Συμμαχίας, με πρωτεργάτες τον Τσάρο Αλέξανδρο της Ρωσίας, τον Αυτοκράτορα Φραγκίσκο Α’ της Αυστρίας και τον Βασιλιά Φρειδερίκο Γουλιέλμο Γ’ της Πρωσίας, αποσκοπούσε στη διασφάλιση της ευρωπαϊκής σταθερότητας μετά τις ναπολεόντειες αναταραχές. Ωστόσο, η εμφάνιση εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων, με προεξάρχον το ελληνικό, έθεσε σε δοκιμασία τις αρχές της διπλωματικής συνεργασίας των ευρωπαϊκών δυνάμεων.
Η επανάσταση των Ελλήνων το 1821 λειτούργησε ως καταλύτης που ανέδειξε τις αντιφάσεις στην πολιτική της Ιεράς Συμμαχίας, καθώς οι ευρωπαϊκές δυνάμεις βρέθηκαν διχασμένες μεταξύ των αρχών του συντηρητισμού και των πιέσεων του αναδυόμενου φιλελληνικού κινήματος. Ο Αυστριακός καγκελάριος Κλέμενς φον Μέτερνιχ, κεντρική μορφή της ευρωπαϊκής διπλωματίας εκείνης της περιόδου, αντιμετώπισε τον ελληνικό αγώνα ως σοβαρή απειλή για το καθεστώς που είχε διαμορφωθεί μετά το Συνέδριο της Βιέννης το 1815.
Η αντίδραση των ευρωπαϊκών δυνάμεων στην ελληνική υπόθεση δεν ήταν ομοιόμορφη, αλλά διαμορφώθηκε από πολύπλοκους γεωπολιτικούς παράγοντες, θρησκευτικές συμπάθειες και οικονομικά συμφέροντα. Η τελική έκβαση του αγώνα, που οδήγησε στην αναγνώριση της ελληνικής ανεξαρτησίας, αντανακλά τις μεταβαλλόμενες ισορροπίες στην ευρωπαϊκή διπλωματία και την αυξανόμενη επιρροή των εθνικών κινημάτων στη διαμόρφωση της διεθνούς πολιτικής σκηνής του 19ου αιώνα.
Η Ιερά Συμμαχία και οι Αρχές της
Συγκρότηση και Θεμελιώδεις Αρχές
Η Ιερά Συμμαχία συγκροτήθηκε επισήμως στις 26 Σεπτεμβρίου 1815, με πρωταρχική πρωτοβουλία του Τσάρου Αλεξάνδρου Α’ της Ρωσίας και υπό την καθοδηγητική επιρροή της μεταναπολεόντειας ευρωπαϊκής διπλωματίας. Το συμφωνητικό της Συμμαχίας υπογράφηκε αρχικά από τρεις μονάρχες, τον Τσάρο της Ρωσίας, τον Αυτοκράτορα Φραγκίσκο Α’ της Αυστρίας και το Βασιλιά Φρειδερίκο Γουλιέλμο Γ’ της Πρωσίας. Η φύση του συμφώνου ήταν επίσημα θρησκευτικο-πολιτική, βασισμένη στις αρχές του χριστιανικού δόγματος και στη θεϊκή προέλευση της μοναρχικής εξουσίας.
Οι θεμελιώδεις αρχές της Ιεράς Συμμαχίας αντανακλούσαν το αντεπαναστατικό πνεύμα της εποχής και τη βούληση των νικητών του Ναπολέοντα να εδραιώσουν ένα σύστημα ευρωπαϊκής ασφάλειας που θα απέτρεπε την επανεμφάνιση επαναστατικών κινημάτων. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Θάνος Βερέμης στη μελέτη του, οι μοναρχίες της Ευρώπης επιδίωκαν τη διατήρηση της υφιστάμενης νομιμότητας και τη διασφάλιση της μοναρχικής αρχής ως βασικού πυλώνα της πολιτικής τάξης (Βερέμης).
Η Διατήρηση της Μεταναπολεόντειας Τάξης
Η διατήρηση της πολιτικής τάξης που εγκαθιδρύθηκε με το Συνέδριο της Βιέννης αποτέλεσε πρωταρχικό μέλημα της Ιεράς Συμμαχίας. Η μεταναπολεόντεια Ευρώπη αναδιοργανώθηκε βάσει της αρχής της νομιμότητας και της διατήρησης των προεπαναστατικών δυναστικών δικαιωμάτων. Η Συμμαχία ανέπτυξε ένα σύστημα διπλωματικής επαγρύπνησης και στρατιωτικής ετοιμότητας για την αντιμετώπιση οποιασδήποτε απειλής κατά του καθεστώτος.
Ο μηχανισμός συλλογικής ασφάλειας που θεσπίστηκε προέβλεπε τακτικά συνέδρια των ευρωπαϊκών δυνάμεων (Άαχεν 1818, Τροππάου 1820, Λάιμπαχ 1821, Βερόνα 1822) για την αξιολόγηση της ευρωπαϊκής κατάστασης και τη λήψη συντονισμένων μέτρων έναντι επαναστατικών κινδύνων. Η διπλωματία της εποχής χαρακτηριζόταν από μια στενή συνεργασία των μεγάλων δυνάμεων, με κυρίαρχη την επιρροή του Αυστριακού καγκελάριου Μέτερνιχ, ο οποίος αναδείχθηκε σε κύριο αρχιτέκτονα της συντηρητικής τάξης πραγμάτων (Schroeder).
Η Στάση έναντι των Επαναστατικών Κινημάτων
Η στάση της Ιεράς Συμμαχίας απέναντι στα επαναστατικά κινήματα της εποχής ήταν κατηγορηματικά αρνητική. Οι αρχές του συντηρητισμού και της μοναρχικής νομιμότητας επέβαλλαν την καταπολέμηση κάθε μορφής πολιτικής αμφισβήτησης που θα μπορούσε να διαταράξει την ευρωπαϊκή ισορροπία. Η Συμμαχία αντιμετώπισε τα επαναστατικά κινήματα της Ισπανίας, της Ιταλίας και της Πορτογαλίας με αποφασιστικές στρατιωτικές επεμβάσεις που αποσκοπούσαν στην αποκατάσταση της μοναρχικής εξουσίας.
Υπό αυτό το πρίσμα, η εκδήλωση της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 προκάλεσε έντονο προβληματισμό στους κόλπους της Ιεράς Συμμαχίας. Η εξέγερση των Ελλήνων κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας έθεσε τις ευρωπαϊκές δυνάμεις ενώπιον ενός πολύπλοκου διλήμματος: αφενός η αρχή της νομιμότητας και η διατήρηση του status quo επέβαλλαν την καταδίκη του επαναστατικού κινήματος, αφετέρου η χριστιανική ταυτότητα των Ελλήνων και η συμπάθεια της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης προς τον αγώνα τους δημιουργούσαν ισχυρές πιέσεις για μια διαφοροποιημένη προσέγγιση. Η διαχείριση αυτής της αντίφασης θα αποτελούσε καθοριστικό παράγοντα για την εξέλιξη της ευρωπαϊκής πολιτικής έναντι της Ελληνικής Επανάστασης.
Η Διπλωματία του Μέτερνιχ απέναντι στην Ελληνική Επανάσταση
Η Αρχική Θέση της Αυστρίας και του Μέτερνιχ
Ο Κλέμενς φον Μέτερνιχ, καγκελάριος της Αυστρίας και κεντρική προσωπικότητα της μεταναπολεόντειας ευρωπαϊκής διπλωματίας, αντιμετώπισε την Ελληνική Επανάσταση με έντονο σκεπτικισμό και εχθρότητα. Η αρχική του στάση διαμορφώθηκε από δύο θεμελιώδεις παραμέτρους: την προσήλωσή του στις αρχές της συντηρητικής τάξης πραγμάτων και τη βαθιά του ανησυχία για τη διατήρηση της γεωπολιτικής ισορροπίας στην Ανατολική Μεσόγειο.
Για τον Μέτερνιχ, η εξέγερση των Ελλήνων συνιστούσε κατ’ αρχήν παραβίαση της αρχής της νομιμότητας, καθώς στρεφόταν εναντίον της εξουσίας του Σουλτάνου. Σύμφωνα με τις αρχές της πολιτικής φιλοσοφίας του, τα επαναστατικά κινήματα, ανεξαρτήτως αιτιολογίας, αποτελούσαν αποσταθεροποιητικούς παράγοντες για την ευρωπαϊκή τάξη. Η Αυστριακή Αυτοκρατορία, ως πολυεθνικό κράτος, αντιμετώπιζε με ιδιαίτερο προβληματισμό την προοπτική εξάπλωσης των εθνικοαπελευθερωτικών ιδεών, οι οποίες θα μπορούσαν να υπονομεύσουν τη συνοχή της.
Όπως παρατηρεί ο Βλάσης Βλανκόπουλος στην ιστορική του ανάλυση, η πολιτική του Μέτερνιχ έναντι της Ελληνικής Επανάστασης ήταν σταθερά προσανατολισμένη στην υπεράσπιση των συμφερόντων της Αυστρίας και του καθεστώτος της Ιεράς Συμμαχίας (Βλανκόπουλος).
Διπλωματικοί Ελιγμοί και Πολιτικές Πιέσεις
Η διπλωματική στρατηγική του Μέτερνιχ απέναντι στην Ελληνική Επανάσταση εκδηλώθηκε με μια σειρά σύνθετων ελιγμών. Αρχικά, επιχείρησε να πείσει τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές δυνάμεις να υιοθετήσουν μια κοινή στάση αποδοκιμασίας του επαναστατικού κινήματος, επικαλούμενος τις αρχές της Ιεράς Συμμαχίας. Στο Συνέδριο του Λάιμπαχ (1821), ο Μέτερνιχ άσκησε έντονες πιέσεις για τη διαμόρφωση μιας ενιαίας ευρωπαϊκής πολιτικής που θα καταδίκαζε τόσο την ελληνική όσο και άλλες επαναστάσεις στην Ιταλία και την Ισπανία.
Παράλληλα, ο Αυστριακός καγκελάριος ανέπτυξε ένα πλέγμα διπλωματικών πρωτοβουλιών που αποσκοπούσαν στον περιορισμό της διεθνούς υποστήριξης προς τους Έλληνες. Οι αυστριακές διπλωματικές αποστολές στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες έλαβαν οδηγίες να αντιμετωπίσουν το ελληνικό ζήτημα ως εσωτερική υπόθεση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, στην οποία οι ευρωπαϊκές δυνάμεις δεν είχαν δικαίωμα επέμβασης.
Η Διάσταση μεταξύ Επίσημης Πολιτικής και Κοινής Γνώμης
Η στάση του Μέτερνιχ έρχονταν σε έντονη αντίθεση με το κύμα συμπάθειας που αναπτύχθηκε στην ευρωπαϊκή κοινή γνώμη υπέρ του ελληνικού αγώνα. Σε όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές χώρες, διανοούμενοι, καλλιτέχνες και φιλελεύθεροι πολιτικοί εξέφρασαν ανοιχτά την υποστήριξή τους στους Έλληνες και την καταδίκη τους για την πολιτική των συντηρητικών δυνάμεων. Το φιλελληνικό κίνημα αποτέλεσε μια πρώιμη έκφραση της επιρροής της κοινής γνώμης στη διεθνή πολιτική.
Ο Μέτερνιχ αναγκάστηκε να αντιμετωπίσει αυτή τη διάσταση μεταξύ της επίσημης διπλωματικής γραμμής και των λαϊκών αισθημάτων, προσπαθώντας να περιορίσει την επιρροή του φιλελληνισμού στους επίσημους κύκλους. Ωστόσο, η αυξανόμενη δημοτικότητα της ελληνικής υπόθεσης δημιούργησε νέες πιέσεις στα ευρωπαϊκά καθεστώτα και περιόρισε την αποτελεσματικότητα της διπλωματίας του Μέτερνιχ.
Οι Γεωπολιτικοί Υπολογισμοί της Αυστριακής Διπλωματίας
Πέρα από τις ιδεολογικές ανησυχίες, η πολιτική του Μέτερνιχ έναντι της Ελληνικής Επανάστασης καθορίστηκε και από γεωπολιτικούς υπολογισμούς. Η Αυστριακή Αυτοκρατορία, που είχε σημαντικά οικονομικά συμφέροντα στην Ανατολική Μεσόγειο, ανησυχούσε ιδιαίτερα για τις επιπτώσεις που θα είχε μια πιθανή κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην περιφερειακή ισορροπία.
Μεγαλύτερη όμως ήταν η ανησυχία του Μέτερνιχ για την πιθανότητα ρωσικής επέμβασης υπέρ των Ελλήνων, η οποία θα ενίσχυε τη ρωσική επιρροή στα Βαλκάνια και θα ανέτρεπε τη στρατηγική ισορροπία στην περιοχή. Συνεπώς, σημαντικό μέρος της διπλωματίας του Μέτερνιχ επικεντρώθηκε στην προσπάθεια αποτροπής μιας μονομερούς ρωσικής παρέμβασης, μέσω της διατήρησης της ενότητας των ευρωπαϊκών δυνάμεων και της διπλωματικής πίεσης προς την Αγία Πετρούπολη.
Τα Όρια της Επιρροής του Μέτερνιχ
Η στάση της αυστριακής διπλωματίας και του Μέτερνιχ προσωπικά απέναντι στην Ελληνική Επανάσταση αποκάλυψε τελικά τα όρια της επιρροής του. Παρά τις συστηματικές προσπάθειές του να περιορίσει τη διεθνή υποστήριξη προς τους Έλληνες, η δυναμική του φιλελληνικού κινήματος, οι γεωπολιτικοί ανταγωνισμοί μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων και η εξέλιξη της ίδιας της επανάστασης οδήγησαν σταδιακά σε μια μεταστροφή της ευρωπαϊκής πολιτικής.
Η ικανότητα των Ελλήνων να διατηρήσουν τον αγώνα τους παρά τις αρχικές διπλωματικές αντιξοότητες, σε συνδυασμό με τη σταδιακή διαφοροποίηση της βρετανικής και της ρωσικής πολιτικής, οδήγησαν σε μια νέα φάση στις ευρωπαϊκές διπλωματικές εξελίξεις, όπου η επιρροή του Μέτερνιχ και της Ιεράς Συμμαχίας υποχώρησε σημαντικά. Η Ελληνική Επανάσταση αναδείχθηκε τελικά σε μια πρώτη σημαντική ρωγμή στο οικοδόμημα της μεταναπολεόντειας τάξης που είχε οικοδομήσει ο Αυστριακός καγκελάριος.
Η Μεταστροφή της Ευρωπαϊκής Πολιτικής
Οι Πιέσεις του Φιλελληνικού Κινήματος
Η σταδιακή αναδιαμόρφωση της ευρωπαϊκής πολιτικής έναντι της Ελληνικής Επανάστασης συνδέεται άρρηκτα με την εμφάνιση και εξάπλωση του φιλελληνικού κινήματος στις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Το κίνημα αυτό, που αναπτύχθηκε ως μια πολύμορφη έκφραση αλληλεγγύης προς τον αγώνα των Ελλήνων, κατόρθωσε να διαμορφώσει ένα νέο πλαίσιο κατανόησης και ερμηνείας της ελληνικής υπόθεσης, πέραν των περιορισμών της επίσημης διπλωματίας της Ιεράς Συμμαχίας.
Η φιλελληνική δραστηριότητα εκδηλώθηκε με πολλαπλούς τρόπους: συγκρότηση επιτροπών υποστήριξης, διοργάνωση εράνων, δημοσίευση κειμένων και άρθρων, καλλιτεχνική δημιουργία και, σε ορισμένες περιπτώσεις, εθελοντική συμμετοχή Ευρωπαίων στις πολεμικές επιχειρήσεις. Η παρουσία φιλελληνικών επιτροπών στις περισσότερες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες λειτούργησε ως διαρκής υπενθύμιση του ελληνικού ζητήματος, ασκώντας πίεση στις κυβερνήσεις για τροποποίηση της στάσης τους. (Αναζητήστε περισσότερες πληροφορίες με τη λέξη: φιλελληνικό κίνημα Ευρώπη 1821)
Ιδιαίτερα σημαντική υπήρξε η συμβολή επιφανών Ευρωπαίων διανοουμένων και καλλιτεχνών, όπως ο Λόρδος Βύρων, ο Βίκτωρ Ουγκώ, ο Ευγένιος Ντελακρουά και πολλοί άλλοι, οι οποίοι προσέδωσαν στον ελληνικό αγώνα μια ιδεολογική νομιμοποίηση που υπερέβαινε την αρνητική αποτίμηση της Ιεράς Συμμαχίας. Η δημιουργία ενός εθνικού κράτους στα συντρίμμια της οθωμανικής κυριαρχίας αποτέλεσε κεντρικό στόχο της φιλελληνικής δραστηριότητας.
Από την Αδιαφορία στην Παρέμβαση
Η μεταστροφή της ευρωπαϊκής πολιτικής απέναντι στην Ελληνική Επανάσταση εκδηλώθηκε σταδιακά μέσα από μια σειρά διπλωματικών πρωτοβουλιών που αντανακλούσαν τις μεταβαλλόμενες ισορροπίες μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων. Η αρχική αδιαφορία ή και εχθρότητα των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων υποχώρησε σταδιακά ενώπιον των νέων γεωπολιτικών συνθηκών που διαμορφώθηκαν στην Ανατολική Μεσόγειο.
Καθοριστικό ρόλο στη μεταστροφή αυτή διαδραμάτισε η ρωσο-βρετανική προσέγγιση μετά το θάνατο του Τσάρου Αλεξάνδρου και την άνοδο του Νικολάου Α’ στο ρωσικό θρόνο το 1825. Το Πρωτόκολλο της Αγίας Πετρούπολης (Απρίλιος 1826) αποτέλεσε το πρώτο βήμα διεθνοποίησης του ελληνικού ζητήματος, καθώς οι δύο δυνάμεις συμφώνησαν να μεσολαβήσουν για την αποκατάσταση της ειρήνης και την παραχώρηση αυτονομίας στους Έλληνες.
Η κλιμάκωση των διπλωματικών παρεμβάσεων συνεχίστηκε με τη Συνθήκη του Λονδίνου (Ιούλιος 1827), στην οποία προσχώρησε και η Γαλλία, διαμορφώνοντας έτσι μια τριμερή συμμαχία για την επιβολή ανακωχής και την προώθηση μιας πολιτικής λύσης. Αυτή η διπλωματική εξέλιξη σηματοδότησε την οριστική απομάκρυνση από τις αρχές της Ιεράς Συμμαχίας και την αποτυχία της πολιτικής του Μέτερνιχ στο ελληνικό ζήτημα.
Η Ναυμαχία του Ναβαρίνου και οι Συνέπειες
Η ναυμαχία του Ναβαρίνου (20 Οκτωβρίου 1827) αποτέλεσε την κορύφωση της μεταστροφής της ευρωπαϊκής πολιτικής και την οριστική διεθνοποίηση του ελληνικού ζητήματος. Η κοινή ναυτική επέμβαση των τριών δυνάμεων (Βρετανία, Γαλλία, Ρωσία) και η καταστροφή του τουρκο-αιγυπτιακού στόλου άλλαξε ριζικά τα δεδομένα της ελληνικής επανάστασης, παρέχοντας ουσιαστική στρατιωτική στήριξη στον αγώνα των Ελλήνων.
Οι συνέπειες της ναυμαχίας υπήρξαν καταλυτικές για την εξέλιξη του ελληνικού ζητήματος. Το γεγονός αυτό ακολούθησε ο ρωσο-τουρκικός πόλεμος (1828-1829), που περιόρισε περαιτέρω τις δυνατότητες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας να καταστείλει την ελληνική επανάσταση. Η διαδικασία διεθνούς διαπραγμάτευσης που οδήγησε τελικά στην ίδρυση ανεξάρτητου ελληνικού κράτους με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου το 1830 αντανακλούσε την πλήρη αναθεώρηση της αρχικής στάσης των ευρωπαϊκών δυνάμεων.
Η εξέλιξη αυτή αποτέλεσε σημαντική ήττα για την πολιτική της Ιεράς Συμμαχίας και ιδιαίτερα για τον Μέτερνιχ, ο οποίος έβλεπε τις αρχές του συντηρητικού συστήματος που είχε υπερασπιστεί με τόση θέρμη να υποχωρούν μπροστά στις νέες πολιτικές πραγματικότητες. Η ανάδυση του ελληνικού κράτους σηματοδότησε την αρχή του τέλους για το σύστημα της Ιεράς Συμμαχίας και την έναρξη μιας νέας εποχής στις διεθνείς σχέσεις, όπου τα εθνικά κινήματα θα αποκτούσαν ολοένα μεγαλύτερη σημασία.
Διαφορετικές Ερμηνείες & Κριτική Αποτίμηση
Η ιστοριογραφική αποτίμηση της στάσης της Ιεράς Συμμαχίας έναντι της Ελληνικής Επανάστασης παρουσιάζει σημαντικές διαφοροποιήσεις μεταξύ των ερευνητών. Ορισμένοι ιστορικοί, όπως ο Dakin και ο Woodhouse, αντιμετωπίζουν τη συγκεκριμένη πολιτική ως έκφραση καθαρού συντηρητισμού και προσήλωσης στο δόγμα της διατήρησης του status quo. Αντιθέτως, ο Κρεμμυδάς και ο Σβορώνος αναδεικνύουν τους οικονομικούς και γεωπολιτικούς παράγοντες που επηρέασαν τη στάση των ευρωπαϊκών δυνάμεων.
Η νεότερη ιστοριογραφική σχολή, με εκπροσώπους όπως οι Πετρόπουλος και Κιτρομηλίδης, προσεγγίζει το ζήτημα μέσα από το πρίσμα των ιδεολογικών μετασχηματισμών της εποχής, αναδεικνύοντας τη διαλεκτική σχέση μεταξύ συντηρητισμού και φιλελευθερισμού. Η πολυπλοκότητα του φαινομένου αποτυπώνεται και στις έρευνες του McGrew και του Αγγελόπουλου, που εστιάζουν στην αλληλεπίδραση διπλωματικών, κοινωνικών και πολιτισμικών παραγόντων στη διαμόρφωση της ευρωπαϊκής πολιτικής έναντι της ελληνικής υπόθεσης.
Επίλογος
Η στάση της Ιεράς Συμμαχίας απέναντι στην Ελληνική Επανάσταση του 1821 αποτέλεσε ένα πολύπλοκο ιστορικό φαινόμενο, το οποίο αντανακλά τις βαθύτερες τάσεις της ευρωπαϊκής διπλωματίας στις αρχές του 19ου αιώνα. Οι αντιφάσεις και οι αντιθέσεις που διαμορφώθηκαν στο πλαίσιο της αντιμετώπισης του ελληνικού ζητήματος αποκαλύπτουν τα όρια και τις εσωτερικές αντιφάσεις της μεταναπολεόντειας τάξης πραγμάτων.
Η σταδιακή μεταστροφή της ευρωπαϊκής πολιτικής από την αρχική εχθρότητα στην ενεργό υποστήριξη της ελληνικής ανεξαρτησίας σηματοδότησε την αρχή του τέλους για το σύστημα της Ιεράς Συμμαχίας και την ανάδυση ενός νέου πλαισίου διεθνών σχέσεων, στο οποίο τα εθνικά κινήματα θα διαδραμάτιζαν καθοριστικό ρόλο. Η επιτυχία της Ελληνικής Επανάστασης, παρά την αρχική αντίδραση των συντηρητικών δυνάμεων, προοιώνιζε τις βαθύτερες αλλαγές που θα μεταμόρφωναν τον ευρωπαϊκό χάρτη κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα.
Συχνές Ερωτήσεις
Ποιοι ήταν οι κύριοι παράγοντες της Ιεράς Συμμαχίας απέναντι στην Ελληνική Επανάσταση;
Οι κύριοι παράγοντες της Ιεράς Συμμαχίας που διαμόρφωσαν τη στάση έναντι του ελληνικού ζητήματος ήταν ο Τσάρος Αλέξανδρος της Ρωσίας, ο Αυτοκράτορας Φραγκίσκος Α’ της Αυστρίας και ο Βασιλιάς Φρειδερίκος Γουλιέλμος Γ’ της Πρωσίας. Καθοριστικό ρόλο διαδραμάτισε ο Αυστριακός καγκελάριος Κλέμενς φον Μέτερνιχ, ο οποίος αποτέλεσε τον κύριο θεωρητικό και εμπνευστή της συντηρητικής πολιτικής της Συμμαχίας, επιδιώκοντας τη διατήρηση της μεταναπολεόντειας τάξης πραγμάτων στην Ευρώπη.
Γιατί η Ιερά Συμμαχία αντιμετώπισε αρχικά με εχθρότητα την επανάσταση των Ελλήνων;
Η αρχική εχθρότητα της Ιεράς Συμμαχίας προς τον ελληνικό απελευθερωτικό αγώνα εδραζόταν στις θεμελιώδεις αρχές του συντηρητισμού που πρέσβευε. Το επαναστατικό κίνημα των Ελλήνων θεωρήθηκε απειλή για την ευρωπαϊκή σταθερότητα και την αρχή της νομιμότητας, καθώς αμφισβητούσε την εξουσία του Σουλτάνου. Επιπλέον, οι δυνάμεις της Συμμαχίας φοβούνταν ότι η επιτυχία του ελληνικού κινήματος θα ενθάρρυνε παρόμοιες εξεγέρσεις σε άλλες περιοχές της Ευρώπης, υπονομεύοντας το καθεστώς που είχε εγκαθιδρυθεί μετά το Συνέδριο της Βιέννης.
Ποια ήταν η συμβολή του φιλελληνικού κινήματος στη μεταστροφή της ευρωπαϊκής πολιτικής απέναντι στον ελληνικό αγώνα;
Το φιλελληνικό κίνημα συνέβαλε καθοριστικά στη μεταβολή της στάσης των ευρωπαϊκών δυνάμεων προς την Ελληνική Επανάσταση, διαμορφώνοντας ένα ευνοϊκό κλίμα στην ευρωπαϊκή κοινή γνώμη. Η δράση διανοουμένων, καλλιτεχνών και φιλελεύθερων πολιτικών κύκλων σε όλη την Ευρώπη προσέδωσε στον αγώνα των Ελλήνων μια ιδεολογική και πολιτισμική διάσταση που υπερέβαινε το στενό πλαίσιο της διπλωματίας. Οι φιλελληνικές επιτροπές άσκησαν σημαντική πίεση στις κυβερνήσεις τους, συμβάλλοντας στη σταδιακή αναθεώρηση της επίσημης πολιτικής.
Πώς επηρέασαν οι γεωπολιτικοί ανταγωνισμοί τη διπλωματία της Ιεράς Συμμαχίας έναντι της Ελλάδας;
Οι γεωπολιτικοί ανταγωνισμοί μεταξύ των ευρωπαϊκών δυνάμεων διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στη συμμαχική διπλωματία προς το ελληνικό ζήτημα. Ιδιαίτερα ο ανταγωνισμός μεταξύ Ρωσίας και Αυστρίας στα Βαλκάνια επηρέασε τις θέσεις των δύο αυτοκρατοριών. Η Ρωσία, παρά την αρχική προσήλωσή της στις αρχές της Ιεράς Συμμαχίας, έτρεφε παραδοσιακό ενδιαφέρον για τους ορθόδοξους πληθυσμούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και επιδίωκε την επέκταση της επιρροής της στην περιοχή, γεγονός που ανησυχούσε ιδιαίτερα τον Μέτερνιχ.
Ποια ήταν τα σημαντικότερα διπλωματικά γεγονότα που οδήγησαν στην αλλαγή στάσης των ευρωπαϊκών δυνάμεων;
Τα κομβικά διπλωματικά σημεία στην εξέλιξη της ευρωπαϊκής στάσης απέναντι στην επανάσταση των Ελλήνων περιλαμβάνουν το Πρωτόκολλο της Αγίας Πετρούπολης (1826), τη Συνθήκη του Λονδίνου (1827) και τη Ναυμαχία του Ναβαρίνου (Οκτώβριος 1827). Ο θάνατος του Τσάρου Αλεξάνδρου και η άνοδος του Νικολάου Α’ στο ρωσικό θρόνο (1825) επιτάχυναν τις εξελίξεις, οδηγώντας σε ρωσο-βρετανική προσέγγιση. Ο ρωσοτουρκικός πόλεμος (1828-1829) και το Πρωτόκολλο του Λονδίνου (1830) ολοκλήρωσαν τη διαδικασία διεθνούς αναγνώρισης της ελληνικής ανεξαρτησίας.
Τι σηματοδότησε για το σύστημα της Ιεράς Συμμαχίας η επιτυχία της Ελληνικής Επανάστασης;
Η επιτυχής έκβαση του ελληνικού απελευθερωτικού αγώνα αποτέλεσε την πρώτη σημαντική ρωγμή στο οικοδόμημα της συντηρητικής μεταναπολεόντειας τάξης που είχε θεμελιώσει η Ιερά Συμμαχία. Η αναγνώριση του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους σηματοδότησε μια ουσιαστική απόκλιση από τις αρχές της νομιμότητας και της διατήρησης του status quo, αναδεικνύοντας τα όρια του συστήματος της Ιεράς Συμμαχίας. Η εξέλιξη αυτή προοιώνιζε τις βαθύτερες αλλαγές στην ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή, με την αυξανόμενη σημασία των εθνικών κινημάτων στη διαμόρφωση των διεθνών σχέσεων.
Βιβλιογραφία
- Βερέμης, Θ. (2018). 1821: Η δημιουργία ενός έθνους-κράτους. Αθήνα.
- Βλανκόπουλος, Vlasēs M. (1998). Οδοιπορικό 146 χρόνων 1821-1967: συνθήκες-σταθμοί της ιστορίας. Αθήνα.
- Kitromilides, P. M., & Tsoukalas, C. (2021). The Greek Revolution: A Critical Dictionary. Cambridge, MA: Harvard University Press.
- Pradt, D. G. F. de R. de P. de F. de (1822). Europa und Amerika im Jahre 1821 (Vol. 2). Leipzig.
- Schroeder, P. W. (2014). Metternich’s Diplomacy at its Zenith, 1820-1823: Austria and the Great Powers in the Post-Napoleonic Age. Cambridge: Cambridge University Press.
