Πώς έγινε η εκθρόνιση του Κρόνου από τον Δία ο οποίος έγινε ο ανώτατος Θεός του Ολύμπου
Ο Κρόνος, ο Τιτάνας του χρόνου, παντρεύτηκε την αδελφή του Ρέα. Όμως είχε προφητευτεί από τη Γη και τον πατέρα του Ουρανό ότι ένα από τα παιδιά του θα τον εκθρονίσει. Γι’ αυτό, κάθε χρόνο κατάπινε τα παιδιά που γεννούσε η Ρέα – πρώτα την Εστία, μετά τη Δήμητρα και την Ήρα, στη συνέχεια τον Άδη και τον Ποσειδώνα.
Η Ρέα ήταν απελπισμένη. Γέννησε κρυφά τον Δία στο όρος Λύκαιο της Αρκαδίας, όπου κανένα πλάσμα δεν ρίχνει σκιά. Αφού τον έλουσε στον ποταμό Νέδα, τον έδωσε στη Γη που τον μετέφερε στην Κρήτη και τον έκρυψε στο σπήλαιο της Δίκτης. Εκεί τον άφησε να τον θηλάσουν η νύμφη Αδράστεια και η αδελφή της Ιώ, κόρες του Μελισσέα, και η αιγονύμφη Αμάλθεια. Τρεφόταν με μέλι και έπινε το γάλα της Αμάλθειας μαζί με τον αδελφό του τον Αίγα.
Ο Δίας ήταν ευγνώμων στις τρεις αυτές νύμφες και όταν έγινε κύριος του σύμπαντος, έθεσε την εικόνα της Αμάλθειας ανάμεσα στ’ αστέρια ως Αιγόκερο. Επίσης, δάνεισε ένα από τα κέρατά της που έμοιαζε με αγελάδα και το έδωσε στις κόρες του Μελισσέα. Έγινε το περίφημο Κέρας της Αμάλθειας, γεμάτο με ό,τι τροφή ή ποτό επιθυμεί ο κάτοχός του.
Ωστόσο, κάποιοι ισχυρίζονται ότι ο Δίας θηλάστηκε από μια χοιρομητέρα στην Κνωσό και έχασε τον αφαλό του εκεί, κοντά στον Ομφαλό. Γύρω από τη χρυσή κούνια του βρέφους, που κρεμόταν από ένα δέντρο, στεκόταν οι ένοπλοι Κουρήτες, γιοι της Ρέας, χτυπώντας τις ασπίδες τους με τα δόρατα για να πνίξουν τους θρήνους του μην τυχόν τον ακούσει ο Κρόνος.
Η Ρέα είχε δώσει στον Κρόνο μια πέτρα τυλιγμένη σε σπάργανα, την οποία εκείνος κατάπιε πιστεύοντας ότι ήταν ο Δίας. Όμως ο Κρόνος αντιλήφθηκε την απάτη και καταδίωξε τον Δία, ο οποίος μεταμορφώθηκε σε φίδι και οι νοσοκόμες του σε αρκούδες – εξ ου και οι αστερισμοί.
Ο Δίας μεγάλωσε ανάμεσα στους βοσκούς της Ίδης και στη συνέχεια αναζήτησε την Τιτανίδα Μήτιδα. Με τη συμβουλή της επισκέφθηκε τη Ρέα και ζήτησε να του δώσει ένα ποτό για να το προσφέρει στον Κρόνο και να τον εκθρονίσει. Η Ρέα τον βοήθησε πρόθυμα στο σχέδιό του, δίνοντάς του ένα εμετικό φίλτρο να το ανακατέψει με το κρασί του Κρόνου.
Ο Κρόνος έπειτα από την κατάποση έκανε εμετό, πρώτα την πέτρα και στη συνέχεια τα μεγαλύτερα παιδιά του – την Εστία, τη Δήμητρα και την Ήρα. Αυτά βγήκαν αβλαβή και ζήτησαν από τον Δία να τους οδηγήσει σε πόλεμο εναντίον των Τιτάνων με αρχηγό τους τον γίγαντα Άτλαντα.
Ο πόλεμος κράτησε δέκα χρόνια μέχρι που η Γη προφήτεψε τη νίκη του Δία αν έπαιρνε συμμάχους αυτούς που είχε φυλακίσει ο Κρόνος στον Τάρταρο. Έτσι ο Δίας σκότωσε τη φύλακα του Ταρτάρου Κάμπη, πήρε τα κλειδιά και απελευθέρωσε τους Κύκλωπες και τους Εκατόγχειρες. Οι Κύκλωπες του έδωσαν τον κεραυνό σαν όπλο και ο Άδης ένα κράνος αορατότητας, ενώ ο Ποσειδώνας μια τρίαινα.
Ο Άδης μπήκε αόρατος στην αίθουσα του Κρόνου και του έκλεψε τα όπλα, ενώ ο Ποσειδώνας τον απείλησε με την τρίαινα για να του αποσπάσει την προσοχή. Τότε ο Δίας τον χτύπησε με τον κεραυνό και οι τριακόσιοι πέταξαν πέτρες στους Τιτάνες, ενώ μια ξαφνική κραυγή του Πανός τούς έτρεψε σε φυγή.
Οι θεοί καταδίωξαν τον Κρόνο και τους ηττημένους Τιτάνες – εκτός του Άτλαντα στον οποίο ανατέθηκε να σηκώνει τον ουρανό στους ώμους του – και τους φυλάκισαν στη Βρετανία, υπό την εποπτεία των Εκατογχείρων. Ο Δίας έστησε στους Δελφούς την πέτρα που είχε καταπιεί ο Κρόνος, η οποία αλείφεται μέχρι σήμερα με λάδι και γίνονται προσφορές μαλλιού.
Ωστόσο κάποιες πηγές ισχυρίζονται ότι η Ρέα είχε δώσει στον Κρόνο ένα πουλάρι να φάει αντί για τον Ποσειδώνα, τον οποίο έκρυψε ανάμεσα στα κοπάδια προβάτων.
Ο Δίας ως ανώτατος θεός του Ολύμπου
Έχοντας εκθρονίσει επιτυχώς τον Κρόνο, ο Δίας εδραίωσε την εξουσία του και έγινε ο ανώτατος θεός στον Όλυμπο. Ως επικεφαλής πλέον του πάνθεου των αρχαίων Ελλήνων, όρισε τις επιμέρους αρμοδιότητες και ρόλους για όλους τους Ολύμπιους θεούς.
Ο ίδιος θεωρούνταν παντοδύναμος και παντογνώστης. Με τους κεραυνούς του μπορούσε να ελέγχει τις δυνάμεις της φύσης και να τιμωρεί όποιον θεωρούσε αλαζόνα ή παραβάτη της θείας τάξης. Παράλληλα όμως ήταν και εγγυητής της δικαιοσύνης στους ανθρώπους.
Διατηρούσε στενές σχέσεις με αρκετές θεές και θνητές γυναίκες, αποκτώντας πολυάριθμους απογόνους που τιμήθηκαν σχεδόν όσο και οι Ολύμπιοι θεοί. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο γιος του Ηρακλής που έφτασε να λατρεύεται σε όλο τον τότε γνωστό κόσμο για τους άθλους και τα κατορθώματά του.
Ο Δίας λοιπόν κυριάρχησε ανενόχλητος στον Όλυμπο για πολλούς αιώνες μετά την εκθρόνιση του Κρόνου, απολαμβάνοντας τις τιμές και τον σεβασμό όλων των ανθρώπων και θεών.
Ο Δίας ως ευεργέτης των ανθρώπων
Εκτός από ανώτατος θεός στον Όλυμπο, ο Δίας θεωρούνταν και προστάτης των ανθρώπων. Σε αντίθεση με άλλους θεούς που ήταν απόμακροι και αδιάφοροι για τις ανθρώπινες υποθέσεις, ο Δίας ενδιαφερόταν ενεργά για το ανθρώπινο γένος.
Αρκετοί μύθοι τον παρουσιάζουν να εμφανίζεται με ανθρώπινη μορφή για να βοηθήσει θνητούς που το είχαν ανάγκη ή να τους ανταμείψει για τη φιλοξενία τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το ζευγάρι Φιλέμων και Βάκχη, τους οποίους ο Δίας τους αντάμειψε για τη φιλοξενία τους μετατρέποντάς τους σε ιερείς που θα λάτρευαν για πάντα τους θεούς στον ναό του.
Επίσης, σε διάφορες περιπτώσεις όπου οι άνθρωποι αδικούνταν ή βασανίζονταν από σκληρότητα άλλων θεών ή ανθρώπων, ο Δίας παρενέβαινε για να αποδώσει δικαιοσύνη. Ακόμα και όταν άλλοι θεοί σχεδίαζαν να τιμωρήσουν άδικα τους θνητούς, ο Δίας μεσολαβούσε για να τους προστατεύσει. Για παράδειγμα, όταν η Ήρα και ο Ποσειδώνας συνωμότησαν να καταστρέψουν τον Οδυσσέα στο ταξίδι της επιστροφής του στην Ιθάκη, ο Δίας ζήτησε από τους υπόλοιπους θεούς να σεβαστούν τις θυσίες που τους είχε προσφέρει ο Οδυσσέας και τους ανάγκασε να σταματήσουν να τον κατατρέχουν.
Εκτός από τη δικαιοσύνη, ο Δίας φρόντιζε και για την ευημερία των θνητών. Από τον 6ο αιώνα π.Χ. και μετά, θεωρούνταν ως ο «Σωτήρ», δηλαδή ο σωτήρας των ανθρώπων από δεινά και ατυχίες. Ειδικά για τους απλούς αγρότες, ο Δίας εθεωρείτο ευεργέτης και προστάτης, καθώς έδινε βροχές για καλές σοδειές. Γενικότερα, φρόντιζε την ευημερία και την ασφάλεια των θνητών σε μεγαλύτερο βαθμό σε σχέση με οποιαδήποτε άλλη ελληνική θεότητα.
Όλες αυτές οι ιδιότητές του ερμηνεύουν γιατί ο Δίας ήταν ο πιο τιμώμενος θεός σε όλο τον αρχαίο ελληνικό κόσμο από την εποχή της εδραίωσής του στην εξουσία. Παρά τους ισχυρισμούς ορισμένων πηγών πως ο Ποσειδώνας γλίτωσε την καταδίωξη εξαιτίας της Ρέας, ο Δίας φαίνεται πως παρέμεινε αδιαμφισβήτητος ηγεμόνας στον Όλυμπο και ευεργέτης της ανθρωπότητας για αιώνες.
Παρά την κυριαρχία του όμως, ο Δίας δεν ήταν παντοδύναμος. Υπήρχαν όρια στις δυνάμεις του που ακόμα και ο ίδιος δεν μπορούσε να ξεπεράσει. Για παράδειγμα, δεν μπορούσε να κάνει τους θνητούς αθάνατους ούτε μπορούσε να αναστήσει νεκρούς. Όπως είπε κάποτε στη μητέρα του Αλκμήνη που ικέτευε να επαναφέρει τον νεκρό γιο της στη ζωή: «Από όλα όσα υπάρχουν στη γη και στην αψηλή θάλασσα, μόνο οι νεκροί, που έφυγαν απ’ το φως του ήλιου, δεν ακούνε τη φωνή μου ούτε τις διαταγές μου».
Επιπλέον, παρότι ισχυρότερος απ’ όλους τους άλλους θεούς, δεν μπορούσε να αγνοήσει τελείως τη θέλησή τους, ιδιαίτερα όταν συνωμοτούσαν εναντίον του. Όπως αναφέρει ο Όμηρος στην Ιλιάδα, ο Δίας μπορούσε «να κάνει πολλά πράγματα μόνος του αλλά δεν μπορούσε να αγνοήσει τη θέληση όλων των άλλων θεών». Γι’ αυτό και σε κρίσιμες αποφάσεις συγκαλούσε συμβούλιο θεών για να βρει συναίνεση.
Συνοπτικά λοιπόν, παρότι κυρίαρχος του Ολύμπου και των ανθρώπων, ο Δίας είχε κάποιους περιορισμούς στις ικανότητές του. Ωστόσο, αυτό δεν τον εμπόδισε να διατηρήσει αδιαφιλονίκητα την ανωτάτη εξουσία του για αιώνες μετά την εκθρόνιση του Κρόνου, απολαμβάνοντας τον σεβασμό και την πίστη θεών και θνητών.
Παρά τη διαρκή κυριαρχία του όμως, ο μύθος αναφέρει πως στο τέλος των ημερών του ο Δίας θα εκθρονιζόταν με τη σειρά του, όπως είχε κάνει και αυτός στον πατέρα του Κρόνο.
Σύμφωνα με τον Ησίοδο, όταν ο Δίας γερνούσε, η σοφία και η δύναμή του θα μειώνονταν σταδιακά. Τότε θα γεννιόταν ένα τελευταίο παιδί του με θνητή γυναίκα, το οποίο μεγαλώνοντας θα τον εκθρονίσει, όπως ακριβώς είχε κάνει κι αυτός στον Κρόνο παλαιότερα. Μάλιστα, ο Δίας φοβόταν τόσο αυτή τη μοίρα, που κατάπινε κάθε ερωμένη του μόλις μάθαινε ότι ήταν έγκυος.
Ωστόσο, ο μύθος δεν διευκρινίζει αν τελικά ο Δίας εκθρονίστηκε ή απλώς διατήρησε την εξουσία του έως το τέλος των ημερών του. Με βάση τη συνεχή τιμή και λατρεία που απολάμβανε από τους αρχαίους Έλληνες, μπορεί να υποτεθεί πως παρέμεινε αήττητος μέχρι τέλους. Ωστόσο, η προφητεία του Ησιόδου για τον μελλοντικό εκθρονισμό του παραμένει και αφήνει ένα περιθώριο αβεβαιότητας γύρω από το τέλος αυτού του μεγαλύτερου απ’ όλους τους Ολύμπιους θεούς.
Η λατρεία του Δία στην αρχαία Ελλάδα
Ως ο ανώτατος των θεών στην αρχαία ελληνική θρησκεία, ο Δίας τιμόταν και λατρευόταν ευρέως σε όλο τον τότε γνωστό κόσμο. Κύριο κέντρο λατρείας του ήταν η Ολυμπία όπου διεξάγονταν κάθε τέσσερα χρόνια οι Ολυμπιακοί Αγώνες προς τιμήν του.
Εκτός από την Ολυμπία όμως, υπήρχαν και πολλοί άλλοι σημαντικοί ναοί αφιερωμένοι στον Δία, όπως στην Αθήνα, τη Σπάρτη, τη Θήβα, την Αίγινα και αλλού. Ο ναός του Ολυμπίου Διός στην Αθήνα θεωρούνταν ένα από τα σπουδαιότερα ιερά της αρχαίας Ελλάδας.
Ο Δίας λατρευόταν επίσης ως προστάτης του σπιτιού και της οικογένειας σε ιδιωτικές λατρείες. Σχεδόν κάθε νοικοκυριό στην αρχαία Ελλάδα είχε ένα μικρό βωμό αφιερωμένο στον Δία Ερκείο, όπου έκανε προσφορές και ικεσίες. Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν πως ο Δίας Ερκείος προστάτευε το σπίτι από το κακό και εξασφάλιζε την ειρήνη, την ευημερία και τη συνοχή της οικογένειας.
Οι λατρευτικές τελετές προς τιμήν του Δία περιλάμβαναν θυσίες ζώων, αναθήματα και άλλες προσφορές στους βωμούς του. Του πρόσφεραν συχνά ταύρους, κριάρια, αρνιά και κατσίκια. Επίσης στεφάνωναν τα αγάλματά του με δάφνες, κλαδιά βελανιδιάς και άλλα φυτά που θεωρούνταν ιερά για τον μέγα θεό.
Μέσω αυτών των λατρειών απέδιδαν τιμές στον Δία και εκλιπαρούσαν τη χάρη και την εύνοιά του. Ζητούσαν τη βοήθειά του για καλές σοδειές, ειρήνη, δικαιοσύνη και κάθε είδους ευημερία, καθώς θεωρούσαν πως ο Δίας ήταν ο μόνος που μπορούσε να χαρίσει αυτά τα αγαθά στους ανθρώπους. Γι’ αυτό και η λατρεία του διατηρήθηκε μέχρι τα ύστερα ρωμαϊκά χρόνια, ακόμα και μετά την εξάπλωση του Χριστιανισμού στην Ελλάδα.
Επίλογος
H ιστορία του Δία και της άνοδός του στην εξουσία εκθρονίζοντας τον πατέρα του Κρόνο αποτελεί έναν από τους κεντρικότερους μύθους της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας. Υπήρξε μια περίπλοκη και γεμάτη κινδύνους διαδικασία, καθώς ο Κρόνος προσπάθησε να σκοτώσει τον Δία μωρό φοβούμενος μια προφητεία που έλεγε πως θα εκθρονιζόταν από το παιδί του.
Τελικά όμως ο Δίας επικράτησε και έγινε ο ανώτατος θεός των Ελλήνων για πολλούς αιώνες, απολαμβάνοντας τιμές και λατρεία σε ολόκληρο τον τότε γνωστό κόσμο. Θεωρούνταν προστάτης των ανθρώπων, εγγυητής της δικαιοσύνης και φέρελπις πηγή ευημερίας και ευτυχίας για όλους. Ακόμα και σήμερα η μορφή του Δία παραμένει συνυφασμένη με την έννοια της ανώτατης θεϊκής εξουσίας στη συλλογική συνείδηση και μυθολογία.
Βιβλιογραφία
Ανδρεάδης, Γ. (1986). [PDF] Η μοναξιά των Θεών και των ανθρώπων στον Ησίοδο: μια συμβολή στη διερεύνηση της κοινωνικής σημασίας του μύθου στην Αρχαία Ελλάδα. The Greek Review of Social Research. Retrieved from ejournals.epublishing.ekt.gr
Siewert, P. (2017). Hocharchaische Opfervorschrift für das Kronos-Fest in Olympia (BrU 7). TYCHE–Beiträge zur Alten Geschichte, Papyrologie …. Retrieved from tyche.univie.ac.at