Ο Γεώργιος Γεμιστός Πλήθων (περ. 1355 – 1452) υπήρξε διακεκριμένος Βυζαντινός φιλόσοφος, πλατωνικός αναβιωτής και πολυγραφότατος λόγιος. Οραματίστηκε μια ουτοπική κοινωνία βασισμένη στον Πλάτωνα και υπήρξε πρωτεργάτης της νεοπλατωνικής στροφής, η οποία έμελλε να επηρεάσει καθοριστικά την ιταλική Αναγέννηση.
Σε μια εποχή κλυδωνισμών, καθώς το Βυζάντιο κατέρρεε υπό το βάρος των εξωτερικών και εσωτερικών εχθρών του, ο φιλόσοφος Γεμιστός Πλήθων έστρεψε το βλέμμα του στο παρελθόν. Αντλώντας έμπνευση από την αρχαία Ελλάδα και ιδιαίτερα από τον Πλάτωνα, καλλιέργησε ένα τολμηρό όραμα – μια πνευματική αναγέννηση που θα έδινε νέα πνοή όχι μόνο στο Βυζάντιο, αλλά και σε ολόκληρη την Ευρώπη. Πλήθων, ένα όνομα συμβολικό που υιοθέτησε ο ίδιος, μας ταξιδεύει στα μονοπάτια της σοφίας, μέσα από ιδέες που σημάδεψαν την πορεία του δυτικού πολιτισμού.
Ο Βίος και το Έργο του
Στην καρδιά του 14ου αιώνα, στην Κωνσταντινούπολη, γεννήθηκε ένας άνθρωπος που έμελλε να αφήσει ανεξίτηλο το στίγμα του στην πνευματική ιστορία της Δύσης. Γεώργιος Γεμιστός, ένας βαθιά στοχαστικός νους, βυθίστηκε από νωρίς στα έργα των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων. Ο Πλάτωνας, με τη θεωρία των Ιδεών και τον οραματισμό του, γοήτευσε το νεαρό Γεμιστό και αποτέλεσε καταλύτη στη διαμόρφωση της δικής του φιλοσοφικής σκέψης.
Γέννηση και Παιδεία
Η αναζήτηση της γνώσης οδήγησε τον Γεμιστό μακριά από την πολύβουη βυζαντινή πρωτεύουσα. Σταδιοδρόμησε σε πόλεις όπως η Αδριανούπολη και η Βρούσα, όπου διδάχθηκε φιλοσοφία, μαθηματικά και αστρονομία από σπουδαίους δασκάλους. Πάντα, όμως, ο νους του επέστρεφε στην ανάγνωση και μελέτη των αρχαίων ελληνικών κειμένων, βλέποντας σε αυτά τη βάση μιας νέας εποχής – μιας πνευματικής αναγέννησης.
Νεοπλατωνισμός και η Μετάβαση στην Ιταλία
Ο Μυστράς, προπύργιο του Βυζαντινού Ελληνισμού στην Πελοπόννησο, υπήρξε η επόμενη στάση στη διαδρομή του Πλήθωνα. Εκεί ίδρυσε φιλοσοφική σχολή και προσέλκυσε πλήθος μαθητών, γοητεύοντάς τους με τον ιδιαίτερο τρόπο διδασκαλίας του. Έμφαση έδινε όχι στη στείρα αποστήθιση, αλλά στη διερεύνηση της φιλοσοφικής σκέψης και στην σύνδεσή της με τις πρακτικές πτυχές της ζωής. Το πάθος του για τον Πλάτωνα και η επαναστατική αναβίωση του Νεοπλατωνισμού τον καθιέρωσαν σταδιακά ως κορυφαίο πνεύμα της εποχής.
Η μοίρα, ωστόσο, του επιφύλασσε έναν ρόλο που θα υπερέβαινε τα όρια του Βυζαντίου. Το 1438, ο Γεμιστός Πλήθων συνόδευσε ως σύμβουλος και θεολόγος τον βυζαντινό αυτοκράτορα Ιωάννη Η’ Παλαιολόγο στη Σύνοδο της Φλωρεντίας για την ένωση των Εκκλησιών. Στην ιταλική χερσόνησο, η παρουσία αυτού του στοχαστή με τη βαθιά σοφία έγινε αμέσως αισθητή. Οι λόγιοι της δύσης γοητεύτηκαν από τις διαλέξεις του για τον Πλάτωνα και τις αρχαίες παραδόσεις. Με αφορμή αυτήν την πολιτισμική επαφή, οι σπόροι που ο Πλήθων είχε ρίξει αναφορικά με μία στροφή προς τον αρχαίο κόσμο βρήκαν πρόσφορο έδαφος, πυροδοτώντας ένα κίνημα που θα άλλαζε τον ρου της ιστορίας – την Αναγέννηση.
Συγγραφική Δραστηριότητα
Παράλληλα με τη διδασκαλία, ο Πλήθων υπήρξε ακούραστος συγγραφέας. Τα έργα του κάλυπταν ένα ευρύτατο φάσμα, από τη φιλοσοφία και την πολιτική, μέχρι τη θρησκεία και τη γεωγραφία. Συνέθεσε υπομνήματα προς τους βυζαντινούς ηγεμόνες, συχνά επικριτικά, προτείνοντας μεταρρυθμίσεις εμπνευσμένες από τον Πλάτωνα και προτάσσοντας ένα όραμα κοινωνικής δικαιοσύνης με τολμηρό πνεύμα για την εποχή του…
Η Φιλοσοφία του
Η φιλοσοφία του Πλήθωνα, ένας συναρπαστικός συγκερασμός του αρχαίου και του συγχρόνου, ακολουθούσε ριζοσπαστικούς δρόμους που απέκλιναν από τα κυρίαρχα δόγματα του καιρού του. Φλέρταρε επικίνδυνα με την ειδωλολατρία, ξυπνώντας στη δύση του Μεσαίωνα μια αρχαιοελληνική πνοή που μάγευε και τρόμαζε ταυτόχρονα.
Ο Ουμανισμός του Πλήθωνα και η Απομάκρυνση από το Χριστιανισμό
Η φιλοσοφική σκέψη του Πλήθωνα αναζήτησε ένα θεμέλιο πέραν των καθιερωμένων δογμάτων του Χριστιανισμού. Πίστευε ότι η αληθινή σοφία μπορούσε να ακμάσει μόνο υπό το φως της ορθολογικής διερεύνησης. Ο Πλάτωνας, οι αρχαίοι μύθοι και η μελέτη κειμένων όπως τα Χαλδαϊκά Λόγια του Ζωροάστρη, αποτέλεσαν τα θεμέλια μίας προσωπικής κοσμοθεωρίας που δεν συμβιβαζόταν με τα αυστηρά όρια της Χριστιανικής θεολογίας. Θεωρούσε ότι οι πολλαπλές θεότητες των αρχαίων θρησκειών δεν ήταν παρά εκφάνσεις της μιας υπέρτατης θείας Αρχής, μια ιδέα που προκαλούσε τριγμούς στην επικρατούσα θρησκευτικότητα της εποχής.
Η ιδεολογική σύγκρουση με την Ορθοδοξία έφτασε σε σημείο ανοιχτής ρήξης. Επικριτές του ανακάλυπταν στα γραπτά του Πλήθωνα εθνική / παγανιστική σκέψη και τον κατηγόρησαν για αποστασία. Το έργο του “Νόμων Συγγραφή”, θεωρήθηκε αιρετικό και μεγάλο μέρος του κάηκε μετά τον θάνατο του.
Παναριστοτερισμός και η Κριτική του Αριστοτελισμού
Σε πείσμα της κυρίαρχης αριστοτελικής σκέψης που είχε εδραιωθεί στον δυτικό Μεσαίωνα, ο Πλήθων ανέβηκε στο βήμα υπερασπιζόμενος τον Πλάτωνα. Προέταξε μια επιστροφή στην αλληγορία, τη διαλεκτική και τον ιδεαλισμό που είχαν συναρπάσει τον αρχαίο κόσμο, διατυπώνοντας πύρινη κριτική κατά του αυστηρού αριστοτελικού ορθολογισμού. Αυτή του η στάση εξόργισε πολλούς Αριστοτελικούς θεολόγους-φιλοσόφους που θεωρούσαν πως ο Αριστοτέλης είχε ήδη δώσει σαφείς απαντήσεις για τον νου, την ύλη, και την ίδια την ουσία του Θεού.
Ο Γεώργιος Γεμιστός Πλήθων και το Ουτοπικό Όραμά του
Η ουτοπική κοινωνία που οραματιζόταν ο Πλήθων βασιζόταν στις πλατωνικές αρχές της δικαιοσύνης, της ομόνοιας, και της άριστης διακυβέρνησης. Έβλεπε στην αρχαία Ελλάδα, όχι σαν ένα ιστορικό παράδειγμα, αλλά σαν μια διαρκή πηγή σοφίας και έμπνευσης για έναν ιδανικό κόσμο. Προέτασσε κοινωνικές και οικονομικές μεταρρυθμίσεις που θα αντιμετώπιζαν τη φτώχεια, την ανισότητα, και την καταπίεση, ιδέες πρωτοποριακές για το δεσποτικό περιβάλλον του βυζαντινού κράτους.
Επίλογος
Ο Γεώργιος Γεμιστός Πλήθων, αυτός ο ανήσυχος και τολμηρός πνεύμα της εποχής του, υπήρξε πολύ περισσότερα από ένας απλός φιλόσοφος. Υπήρξε ένας οραματιστής που πίστευε στη μεταμορφωτική δύναμη των ιδεών. Η στροφή του προς τον αρχαίο κόσμο και η δική του φιλοσοφική σύνθεση μάς θυμίζουν ότι, ακόμη και στις πιο σκοτεινές εποχές, η αναζήτηση της γνώσης και του ιδανικού συνεχίζεται, φωτίζοντας το μονοπάτι προς ένα πιο δίκαιο, πιο ανθρώπινο μέλλον.
Για αυτό το άρθρο χρησιμοποιήθηκαν ανθρώπινος παράγοντας και τεχνητή νοημοσύνη. Δείτε τους Όρους Χρήσης της ιστοσελίδας.