Ο εθισμός στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης αποτελεί ένα αναδυόμενο φαινόμενο που προκαλεί ανησυχία στην επιστημονική κοινότητα και την κοινωνία. Πρόκειται για μια κατάσταση όπου η υπερβολική χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης επηρεάζει αρνητικά την καθημερινότητα και την ψυχική υγεία του ατόμου. Στο παρόν άρθρο, θα εξετάσουμε τις πρόσφατες έρευνες που διερευνούν τις επιπτώσεις, τους παράγοντες που συμβάλλουν στην εμφάνιση του εθισμού, καθώς και τις πιθανές παρεμβάσεις για την αντιμετώπισή του. Ο εθισμός στα social media χαρακτηρίζεται από την ανεξέλεγκτη ενασχόληση με πλατφόρμες όπως το Facebook, το Instagram και το Twitter, η οποία οδηγεί σε παραμέληση άλλων σημαντικών πτυχών της ζωής, όπως οι διαπροσωπικές σχέσεις, η εργασία ή οι σπουδές.
Η ραγδαία εξάπλωση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης τις τελευταίες δεκαετίες έχει επιφέρει σημαντικές αλλαγές στον τρόπο επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης των ανθρώπων. Ωστόσο, παράλληλα με τα οφέλη, έχουν εμφανιστεί και προκλήσεις, με τον εθισμό στα social media να αποτελεί μία από τις πιο ανησυχητικές. Η Ελλάδα δεν αποτελεί εξαίρεση, καθώς όλο και περισσότεροι νέοι και ενήλικες βρίσκονται αντιμέτωποι με τις συνέπειες της υπερβολικής χρήσης των κοινωνικών δικτύων. Είναι, επομένως, αναγκαίο να κατανοήσουμε σε βάθος το φαινόμενο και να αναζητήσουμε τρόπους πρόληψης και αντιμετώπισης.
Ορισμός και Χαρακτηριστικά του Εθισμού στα Social Media
Ο εθισμός στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης αναφέρεται στην ανεξέλεγκτη και υπερβολική χρήση των πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης, η οποία οδηγεί σε αρνητικές συνέπειες στην καθημερινότητα και την ψυχική ευημερία του ατόμου. Πρόκειται για ένα φαινόμενο που εμφανίζεται όταν η ενασχόληση με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης γίνεται προτεραιότητα, παραμερίζοντας άλλες σημαντικές πτυχές της ζωής, όπως οι διαπροσωπικές σχέσεις, οι υποχρεώσεις και τα ενδιαφέροντα.
Τι είναι ο εθισμός στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης;
Ο εθισμός στα social media χαρακτηρίζεται από την έντονη επιθυμία και την ανάγκη για συνεχή ενασχόληση με πλατφόρμες όπως το Facebook, το Instagram, το Twitter και το TikTok. Τα άτομα που βιώνουν αυτόν τον εθισμό δυσκολεύονται να ελέγξουν τον χρόνο που αφιερώνουν στα κοινωνικά δίκτυα, παρά τις αρνητικές επιπτώσεις που μπορεί να έχει στην προσωπική, επαγγελματική ή ακαδημαϊκή τους ζωή. Όπως επισημαίνουν οι Hou et al. (2019) στην έρευνά τους, ο εθισμός στα social media μπορεί να θεωρηθεί ως μια μορφή εθισμού στο διαδίκτυο, με παρόμοια χαρακτηριστικά και συνέπειες.
Συμπτώματα και ενδείξεις εθισμού
Ορισμένα από τα συμπτώματα που μπορεί να υποδηλώνουν εθισμό στα social media περιλαμβάνουν:
- Συνεχής ενασχόληση με τα κοινωνικά δίκτυα, ακόμη και σε ακατάλληλες στιγμές ή χώρους (π.χ. κατά τη διάρκεια γευμάτων ή στην εργασία)
- Αίσθημα ανησυχίας ή εκνευρισμού όταν δεν υπάρχει πρόσβαση στα social media
- Παραμέληση άλλων δραστηριοτήτων και υποχρεώσεων λόγω της υπερβολικής χρήσης των κοινωνικών δικτύων
- Ανάγκη για όλο και περισσότερο χρόνο ενασχόλησης με τα social media για την επίτευξη ικανοποίησης
- Αποτυχημένες προσπάθειες περιορισμού ή διακοπής της χρήσης των κοινωνικών δικτύων
Διαφοροποίηση από την υγιή χρήση των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης
Είναι σημαντικό να γίνει διάκριση μεταξύ της υγιούς χρήσης των social media και του εθισμού. Η περιστασιακή ενασχόληση με τα κοινωνικά δίκτυα, χωρίς να επηρεάζει αρνητικά άλλους τομείς της ζωής, θεωρείται φυσιολογική και μπορεί να προσφέρει οφέλη, όπως η διατήρηση επαφής με φίλους και συγγενείς ή η πρόσβαση σε πληροφορίες. Ωστόσο, όταν η χρήση γίνεται ανεξέλεγκτη και αρχίζει να παρεμβαίνει στην καθημερινότητα, τότε μπορεί να θεωρηθεί προβληματική.
Οι Tunc-Aksan και Akbay (2019) τονίζουν ότι η διαφοροποίηση μεταξύ υγιούς και προβληματικής χρήσης των social media είναι κρίσιμη για την έγκαιρη αναγνώριση και αντιμετώπιση του εθισμού. Εάν εντοπίσετε στον εαυτό σας ή σε κάποιο αγαπημένο σας πρόσωπο ενδείξεις εθισμού, μην διστάσετε να αναζητήσετε βοήθεια από έναν ειδικό ψυχικής υγείας. Η έγκαιρη παρέμβαση μπορεί να κάνει τη διαφορά και να βοηθήσει στην αποτελεσματική διαχείριση του προβλήματος.
Αίτια και Παράγοντες Κινδύνου
Ο εθισμός στα social media είναι ένα πολύπλοκο φαινόμενο που μπορεί να προκύψει από τον συνδυασμό διαφόρων παραγόντων. Ορισμένοι από τους βασικούς παράγοντες που συμβάλλουν στην ανάπτυξη του εθισμού περιλαμβάνουν ψυχολογικά, κοινωνικά και τεχνολογικά στοιχεία.
Ψυχολογικοί παράγοντες
Τα άτομα που βιώνουν ψυχολογικές προκλήσεις, όπως το άγχος, η κατάθλιψη ή η χαμηλή αυτοεκτίμηση, μπορεί να είναι πιο επιρρεπή στην ανάπτυξη εθισμού στα social media. Τα κοινωνικά δίκτυα μπορεί να λειτουργήσουν ως ένας τρόπος διαφυγής από τα αρνητικά συναισθήματα ή ως μέσο αναζήτησης επιβεβαίωσης και αποδοχής από τους άλλους. Ωστόσο, η υπερβολική εξάρτηση από τα social media για τη ρύθμιση των συναισθημάτων μπορεί να οδηγήσει σε έναν φαύλο κύκλο, επιδεινώνοντας τελικά την ψυχική υγεία του ατόμου.
Επιπλέον, ορισμένα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, όπως η παρορμητικότητα και η αναζήτηση νέων εμπειριών, έχουν συσχετιστεί με αυξημένο κίνδυνο εθισμού στα social media (Hou et al., 2019). Τα άτομα με αυτά τα χαρακτηριστικά μπορεί να βρουν τα κοινωνικά δίκτυα ιδιαίτερα ελκυστικά, καθώς προσφέρουν συνεχή ροή νέου περιεχομένου και ερεθισμάτων.
Κοινωνικοί παράγοντες
Το κοινωνικό περιβάλλον και οι σχέσεις ενός ατόμου μπορούν επίσης να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του εθισμού στα social media. Η πίεση από τους συνομηλίκους για συνεχή παρουσία και δραστηριότητα στα κοινωνικά δίκτυα, καθώς και η επιθυμία του ατόμου να ταιριάξει και να γίνει αποδεκτό, μπορεί να οδηγήσει σε υπερβολική χρήση. Επιπλέον, η έλλειψη ουσιαστικών σχέσεων και κοινωνικής υποστήριξης στην πραγματική ζωή μπορεί να ωθήσει τα άτομα να αναζητήσουν την αίσθηση του ανήκειν στον ψηφιακό κόσμο, αυξάνοντας τον κίνδυνο εθισμού.
Τεχνολογικοί παράγοντες
Τα ίδια τα χαρακτηριστικά και οι μηχανισμοί των πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης μπορούν να συμβάλουν στην ανάπτυξη εθιστικών συμπεριφορών. Οι ειδοποιήσεις, τα likes, τα σχόλια και άλλες λειτουργίες παρέχουν άμεση ανταμοιβή και ικανοποίηση, ενισχύοντας τη συμπεριφορά και δημιουργώντας έναν κύκλο εξάρτησης. Όπως επισημαίνουν οι Tunc-Aksan και Akbay (2019), ο σχεδιασμός των social media δημιουργεί ένα περιβάλλον που προωθεί τη συνεχή δέσμευση και δυσκολεύει την αποσύνδεση.
Επιπρόσθετα, η ευκολία πρόσβασης στα κοινωνικά δίκτυα μέσω των smartphones και άλλων φορητών συσκευών επιτρέπει στα άτομα να είναι συνεχώς συνδεδεμένα, αυξάνοντας τον κίνδυνο υπερβολικής χρήσης. Η δυνατότητα να ελέγχει κανείς τα social media οποιαδήποτε στιγμή και από οπουδήποτε μπορεί να οδηγήσει σε μια αίσθηση αδιάκοπης ανάγκης για σύνδεση και ενημέρωση.
Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι ο εθισμός στα social media είναι αποτέλεσμα μιας σύνθετης αλληλεπίδρασης μεταξύ ψυχολογικών, κοινωνικών και τεχνολογικών παραγόντων. Η κατανόηση αυτών των παραγόντων μπορεί να βοηθήσει στην ανάπτυξη στρατηγικών πρόληψης και παρέμβασης, προσαρμοσμένων στις ατομικές ανάγκες και περιστάσεις.
Επιπτώσεις του Εθισμού στα Social Media
Ο εθισμός στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης μπορεί να έχει σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις σε διάφορες πτυχές της ζωής ενός ατόμου. Από την ψυχική υγεία και τις διαπροσωπικές σχέσεις έως την ακαδημαϊκή και επαγγελματική απόδοση, οι συνέπειες μπορεί να είναι εκτεταμένες και μακροχρόνιες.
Επιπτώσεις στην ψυχική υγεία
Μία από τις πιο ανησυχητικές επιπτώσεις του εθισμού στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης είναι η επίδρασή του στην ψυχική ευημερία. Η υπερβολική χρήση των κοινωνικών δικτύων έχει συσχετιστεί με αυξημένα επίπεδα άγχους, κατάθλιψης και μοναξιάς. Η συνεχής έκθεση σε επιλεγμένες και συχνά ωραιοποιημένες απεικονίσεις της ζωής των άλλων μπορεί να οδηγήσει σε συναισθήματα ανεπάρκειας και χαμηλής αυτοεκτίμησης. Επιπλέον, ο εθισμός στα social media μπορεί να διαταράξει τον ύπνο και τους κιρκάδιους ρυθμούς, επηρεάζοντας περαιτέρω την ψυχική υγεία.
Οι Hou et al. (2019) διαπίστωσαν ότι ο εθισμός στα social media συνδέεται με αυξημένα συμπτώματα κατάθλιψης και αγχώδους διαταραχής στους εφήβους. Η μελέτη τους υπογραμμίζει τη σημασία της έγκαιρης αναγνώρισης και παρέμβασης για την πρόληψη των αρνητικών επιπτώσεων στην ψυχική υγεία.
Επιπτώσεις στις διαπροσωπικές σχέσεις
Ο εθισμός στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης μπορεί να έχει βαθιά επίδραση στις διαπροσωπικές σχέσεις ενός ατόμου. Καθώς περισσότερος χρόνος και ενέργεια αφιερώνεται στην online αλληλεπίδραση, οι offline σχέσεις συχνά υποφέρουν. Τα άτομα που είναι εθισμένα στα κοινωνικά δίκτυα μπορεί να παραμελούν τις πραγματικές σχέσεις τους, να χάνουν σημαντικές κοινωνικές εκδηλώσεις και να αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην επικοινωνία πρόσωπο με πρόσωπο. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε συναισθήματα απομόνωσης και αποξένωσης, ακόμη και όταν το άτομο φαίνεται να είναι συνεχώς συνδεδεμένο στον ψηφιακό κόσμο.
Επιπλέον, η υπερβολική χρήση των social media μπορεί να δημιουργήσει εντάσεις στις ρομαντικές σχέσεις. Η διαδικτυακή παρουσία του συντρόφου μπορεί να γίνει πηγή ζήλιας, παρεξηγήσεων και συγκρούσεων, επηρεάζοντας την εμπιστοσύνη και την οικειότητα στη σχέση.
Επιπτώσεις στην ακαδημαϊκή και επαγγελματική ζωή
Ο εθισμός στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης μπορεί να έχει σημαντικές συνέπειες στην ακαδημαϊκή και επαγγελματική επίδοση. Οι μαθητές και οι φοιτητές που αφιερώνουν υπερβολικό χρόνο στα κοινωνικά δίκτυα συχνά αντιμετωπίζουν δυσκολίες στη συγκέντρωση, την ολοκλήρωση εργασιών και τη μελέτη για εξετάσεις. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε χαμηλότερους βαθμούς, αυξημένο άγχος και ακόμη και εγκατάλειψη των σπουδών.
Στον εργασιακό χώρο, ο εθισμός στα social media μπορεί να μειώσει την παραγωγικότητα και να επηρεάσει αρνητικά την επαγγελματική απόδοση. Οι εργαζόμενοι που ελέγχουν συνεχώς τα κοινωνικά δίκτυα κατά τη διάρκεια των ωρών εργασίας μπορεί να χάσουν πολύτιμο χρόνο, να παραμελήσουν τις ευθύνες τους και να διακινδυνεύσουν ακόμη και την εργασία τους.
Οι Baccarella et al. (2018) επισημαίνουν ότι τα κοινωνικά δίκτυα, αν και μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να βελτιώσουν την εκπαίδευση και την εργασιακή απόδοση, ενέχουν επίσης τον κίνδυνο υπερβολικής χρήσης. Προτείνουν την ανάγκη για πολιτικές και στρατηγικές για την προώθηση της υγιούς χρήσης των social media στην ακαδημαϊκή και επαγγελματική ζωή.
Επίλογος
Ο εθισμός στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης αποτελεί ένα αναδυόμενο φαινόμενο με σημαντικές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία, τις διαπροσωπικές σχέσεις και την ακαδημαϊκή και επαγγελματική ζωή. Η κατανόηση των αιτιών και των παραγόντων κινδύνου είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη αποτελεσματικών στρατηγικών πρόληψης και παρέμβασης. Η αναγνώριση των συμπτωμάτων και η έγκαιρη αναζήτηση βοήθειας μπορούν να κάνουν τη διαφορά στη διαχείριση του εθισμού. Η προώθηση της υγιούς χρήσης των social media και η εκπαίδευση σχετικά με τους πιθανούς κινδύνους είναι απαραίτητες για την ενδυνάμωση των ατόμων και την προστασία της ευημερίας τους στην ψηφιακή εποχή.
Βιβλιογραφία
- Hou, Y., Xiong, D., Jiang, T., Song, L., & Wang, Q. (2019). Social media addiction: Its impact, mediation, and intervention. Cyberpsychology: Journal of psychosocial research on cyberspace, 13(1). cyberpsychology
- Tunc-Aksan, A., & Akbay, S. E. (2019). Smartphone addiction, fear of missing out, and perceived competence as predictors of social media addiction of adolescents. European Journal of Educational Research, 8(2), 559-566. dergipark
- Baccarella, C. V., Wagner, T. F., Kietzmann, J. H., & McCarthy, I. P. (2018). Social media? It’s serious! Understanding the dark side of social media. European Management Journal, 36(4), 431-438. sciencedirect