Ασικλοβίρη (φάρμακο Zovirax): Παρενέργειες | Οδηγίες Χρήσεως | Πληροφορίες

Τι είναι η ασικλοβίρη (φάρμακα Zovirax κ.α.)

Η ασικλοβίρη (acyclovir) είναι ένα αντιϊκό φάρμακο που χρησιμοποιείται ευρέως για τη θεραπεία λοιμώξεων που προκαλούνται από τον ιό του έρπητα. Μερικά από τα δημοφιλή εμπορικά σκευάσματα που περιέχουν ασικλοβίρη είναι το Zovirax (Ελλάδα), το Aciclovir (Ηνωμένο Βασίλειο), το Acivir (Ινδία) και το Zyclir (ΗΠΑ) κ.α. Η ασικλοβίρη χρησιμοποιείται για τη θεραπεία του απλού έρπητα, του έρπητα ζωστήρα και του ιού Epstein-Barr.

Η ασικλοβίρη ανακαλύφθηκε το 1974 από τον Howard Schaeffer και τους συνεργάτες του στα ερευνητικά εργαστήρια της Burroughs Wellcome (τώρα μέρος της GlaxoSmithKline) στην Αγγλία. Εγκρίθηκε για ιατρική χρήση το 1981 και έκτοτε έχει γίνει ένα από τα πιο ευρέως συνταγογραφούμενα φάρμακα παγκοσμίως.

Στο παρόν άρθρο, θα αναλύσουμε επιστημονικές μελέτες και ιατρικά περιοδικά που εξετάζουν τη χρήση της ασικλοβίρης στη θεραπεία ιογενών λοιμώξεων, τις πιθανές παρενέργειες και τις ενδείξεις χρήσης της. Θα εξετάσουμε επίσης τον μηχανισμό δράσης της ασικλοβίρης και τη χημική της δομή.

 

Μηχανισμός δράσης, Χημική δομή και Θεραπευτική κατηγορία

Η ασικλοβίρη ανήκει στην κατηγορία των συνθετικών νουκλεοσιδικών αναλόγων της γουανίνης. Η χημική της δομή αποτελείται από μια γουανίνη συνδεδεμένη με ένα άκυκλο πλευρικό υποκατάστατο. Αυτή η δομή επιτρέπει στην ασικλοβίρη να παρεμποδίζει εκλεκτικά την αντιγραφή του ιικού DNA.

Ο μηχανισμός δράσης της ασικλοβίρης περιλαμβάνει τη μετατροπή της σε ενεργή τριφωσφορική μορφή από ιικές κινάσες μέσα στα μολυσμένα κύτταρα (Kłysik et al., 2020). Η ενεργοποιημένη ασικλοβίρη ενσωματώνεται στο ιικό DNA και οδηγεί σε τερματισμό της επιμήκυνσης της αλυσίδας, αναστέλλοντας έτσι την αντιγραφή του ιικού γονιδιώματος.

Η ασικλοβίρη έχει υψηλή εκλεκτικότητα για τους ιούς του έρπητα, καθώς απαιτεί την ιική κινάση θυμιδίνης για την ενεργοποίησή της (Celum et al., 2010). Αυτό της επιτρέπει να στοχεύει ειδικά τα μολυσμένα κύτταρα, ελαχιστοποιώντας τις επιπτώσεις στα υγιή κύτταρα του ξενιστή.

Λόγω του μοναδικού μηχανισμού δράσης της και της υψηλής εκλεκτικότητάς της, η ασικλοβίρη αποτελεί μια πολύτιμη θεραπευτική επιλογή για την αντιμετώπιση ενός ευρέος φάσματος ιογενών λοιμώξεων, ιδιαίτερα εκείνων που προκαλούνται από τον ιό του έρπητα. Η θεραπευτική της αποτελεσματικότητα και το ευνοϊκό προφίλ ασφαλείας την καθιστούν ένα από τα πιο συχνά συνταγογραφούμενα αντιϊκά φάρμακα παγκοσμίως.

 

Ενδείξεις

Η ασικλοβίρη ενδείκνυται για τη θεραπεία διαφόρων λοιμώξεων που προκαλούνται από τον ιό του έρπητα, όπως:

• Απλός έρπητας (έρπης των χειλιών και των γεννητικών οργάνων)
• Έρπης ζωστήρας (ανεμοβλογιά)
• Λοιμώξεις από τον ιό Epstein-Barr (λοιμώδης μονοπυρήνωση)
• Πρόληψη λοιμώξεων από κυτταρομεγαλοϊό σε ασθενείς μετά από μεταμόσχευση οργάνων

 

Αντενδείξεις και Προφυλάξεις

Η ασικλοβίρη αντενδείκνυται σε ασθενείς με γνωστή υπερευαισθησία στη δραστική ουσία ή σε οποιοδήποτε από τα έκδοχα του φαρμάκου. Θα πρέπει να χρησιμοποιείται με προσοχή στις ακόλουθες περιπτώσεις:

• Ασθενείς με νεφρική δυσλειτουργία (απαιτείται προσαρμογή της δόσης)
• Ασθενείς με ηπατική δυσλειτουργία
• Ασθενείς με ανοσοκαταστολή (αυξημένος κίνδυνος σοβαρών λοιμώξεων)

 

Ειδικές προειδοποιήσεις για ηλικιωμένους, παιδιά και εγκύους

• Ηλικιωμένοι: Οι ηλικιωμένοι ασθενείς ενδέχεται να έχουν μειωμένη νεφρική λειτουργία, επομένως απαιτείται προσαρμογή της δόσης.
• Παιδιά: Η ασφάλεια και η αποτελεσματικότητα της ασικλοβίρης σε παιδιά κάτω των 2 ετών δεν έχουν τεκμηριωθεί πλήρως (Pasternak & Hviid, 2010).
• Έγκυοι: Η ασικλοβίρη θα πρέπει να χρησιμοποιείται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης μόνο εάν τα πιθανά οφέλη υπερτερούν των πιθανών κινδύνων για το έμβρυο.

 

Δοσολογία και χορήγηση

Η δοσολογία της ασικλοβίρης εξαρτάται από τον τύπο της λοίμωξης και την κατάσταση του ασθενούς. Ενδεικτικά:

• Απλός έρπητας: 200 mg 5 φορές την ημέρα για 5 ημέρες
• Έρπης ζωστήρας: 800 mg 5 φορές την ημέρα για 7-10 ημέρες
• Πρόληψη λοιμώξεων από κυτταρομεγαλοϊό: 400-800 mg 4 φορές την ημέρα

Η ασικλοβίρη (φάρμακο Zovirax, Aciclovir κ.α.) μπορεί να χορηγηθεί από το στόμα (δισκία, εναιώρημα) ή ενδοφλεβίως σε σοβαρές λοιμώξεις. Η διάρκεια της θεραπείας εξαρτάται από τη σοβαρότητα της λοίμωξης και την ανταπόκριση του ασθενούς.

 

Τι να κάνω αν παραλείψω μια δόση ασικλοβίρης;

Εάν παραλείψετε μια δόση ασικλοβίρης, πάρτε την αμέσως μόλις το θυμηθείτε. Ωστόσο, εάν πλησιάζει η ώρα για την επόμενη δόση, παραλείψτε τη δόση που ξεχάσατε και συνεχίστε με το κανονικό σας δοσολογικό σχήμα. Μην πάρετε διπλή δόση για να αναπληρώσετε τη δόση που παραλείψατε.

 

Υπερδοσολογία

Η υπερδοσολογία με ασικλοβίρη μπορεί να προκαλέσει:

• Νεφρική δυσλειτουργία
• Νευρολογικές διαταραχές (σύγχυση, διέγερση, σπασμοί)
• Γαστρεντερικές διαταραχές (ναυτία, έμετος, διάρροια)

Σε περίπτωση υπερδοσολογίας, η θεραπεία είναι υποστηρικτική και συμπτωματική. Η αιμοδιύλιση μπορεί να είναι ευεργετική λόγω της υψηλής διαλυτότητας της ασικλοβίρης στο νερό και της χαμηλής δέσμευσης με τις πρωτεΐνες του πλάσματος.

 

Παρενέργειες

Οι συχνότερες παρενέργειες της ασικλοβίρης περιλαμβάνουν:

• Ναυτία, έμετος, διάρροια
• Κεφαλαλγία, ζάλη
• Κόπωση, πυρετός
• Δερματικό εξάνθημα, κνησμός

Σπανιότερα, μπορεί να εμφανιστούν σοβαρές παρενέργειες όπως:

• Αναφυλακτική αντίδραση
• Ηπατική δυσλειτουργία
• Αιματολογικές διαταραχές (π.χ., θρομβοκυτταροπενία)
• Νευρολογικές διαταραχές (π.χ., σύγχυση, παραισθήσεις)

Σε περίπτωση εμφάνισης σοβαρών παρενεργειών, η θεραπεία με ασικλοβίρη θα πρέπει να διακόπτεται και ο ασθενής να λαμβάνει άμεση ιατρική φροντίδα.

 

Αλληλεπιδράσεις

Αλληλεπιδράσεις φαρμάκου-φαρμάκου

Η ασικλοβίρη μπορεί να αλληλεπιδράσει με διάφορα φάρμακα, όπως:

• Προβενεσίδη: Αυξάνει τα επίπεδα της ασικλοβίρης στο αίμα
• Σιμετιδίνη: Μπορεί να αυξήσει τα επίπεδα της ασικλοβίρης στο αίμα
• Μυκοφαινολικό οξύ: Η ασικλοβίρη μπορεί να αυξήσει τα επίπεδα του μυκοφαινολικού οξέος
• Φάρμακα που επηρεάζουν τη νεφρική λειτουργία (π.χ., αμινογλυκοσίδες, σισπλατίνη): Αυξημένος κίνδυνος νεφροτοξικότητας

Οι ασθενείς θα πρέπει να ενημερώνουν τον γιατρό τους για όλα τα φάρμακα που λαμβάνουν, συμπεριλαμβανομένων των συνταγογραφούμενων, των μη συνταγογραφούμενων και των φυτικών σκευασμάτων, για την αποφυγή πιθανών αλληλεπιδράσεων.

 

Αλληλεπιδράσεις φαρμάκου-τροφής

Δεν έχουν αναφερθεί σημαντικές αλληλεπιδράσεις μεταξύ της ασικλοβίρης και τροφών. Ωστόσο, η λήψη της ασικλοβίρης με τροφή μπορεί να μειώσει την εμφάνιση γαστρεντερικών παρενεργειών, όπως ναυτία και έμετος.

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η αποτελεσματικότητα της ασικλοβίρης μπορεί να μειωθεί εάν λαμβάνεται με μεγάλες ποσότητες νερού ή άλλων υγρών, καθώς αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μείωση της συγκέντρωσης του φαρμάκου στο σώμα (Kłysik et al., 2020). Ως εκ τούτου, συνιστάται η λήψη της ασικλοβίρης με μικρή ποσότητα νερού.

 

Πρόσθετες σημαντικές πληροφορίες

Ανάπτυξη ανθεκτικότητας

Παρά την ευρεία χρήση της ασικλοβίρης (φάρμακο Zovirax, Aciclovir, Acivir, Zyclir κ.α.) για τη θεραπεία λοιμώξεων από τον ιό του έρπητα, η ανάπτυξη ανθεκτικότητας παραμένει σχετικά σπάνια. Ωστόσο, η παρατεταμένη ή επαναλαμβανόμενη χρήση της ασικλοβίρης, ιδιαίτερα σε ανοσοκατεσταλμένους ασθενείς, μπορεί να οδηγήσει στην εμφάνιση ανθεκτικών στελεχών του ιού. Οι μηχανισμοί ανθεκτικότητας περιλαμβάνουν μεταλλάξεις στην ιική κινάση θυμιδίνης ή στην DNA πολυμεράση, οι οποίες μειώνουν την ικανότητα της ασικλοβίρης να αναστέλλει την αντιγραφή του ιικού γονιδιώματος. Σε περιπτώσεις ανθεκτικότητας, μπορεί να απαιτηθεί η χρήση εναλλακτικών αντιϊκών παραγόντων, όπως η φοσκαρνέτη ή η σιδοφοβίρη.

 

Προκλινικές και Κλινικές Μελέτες

Οι προκλινικές μελέτες έχουν καταδείξει την αποτελεσματικότητα της ασικλοβίρης (φάρμακο Zovirax, Aciclovir, Acivir, Zyclir κ.α.) στην αναστολή της αντιγραφής του ιού του έρπητα in vitro και σε ζωικά μοντέλα. Οι κλινικές δοκιμές έχουν επιβεβαιώσει την αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια της ασικλοβίρης στη θεραπεία διαφόρων λοιμώξεων από τον ιό του έρπητα σε ανθρώπους. Σε μια τυχαιοποιημένη, ελεγχόμενη με εικονικό φάρμακο μελέτη, η από του στόματος χορήγηση ασικλοβίρης μείωσε σημαντικά τη διάρκεια και τη σοβαρότητα των επεισοδίων γεννητικού έρπητα σε σύγκριση με το εικονικό φάρμακο (Celum et al., 2010). Επιπλέον, η προφυλακτική χρήση της ασικλοβίρης έχει αποδειχθεί αποτελεσματική στη μείωση της συχνότητας των υποτροπών του έρπητα και στην πρόληψη της μετάδοσης του ιού.

 

Μετεγκριτικές μελέτες, Φαρμακοεπαγρύπνηση και Φαρμακοκινητικά χαρακτηριστικά

Μετεγκριτικές μελέτες και δεδομένα φαρμακοεπαγρύπνησης έχουν επιβεβαιώσει το ευνοϊκό προφίλ ασφάλειας και ανεκτικότητας της ασικλοβίρης στην κλινική πράξη. Σε μια μεγάλη μελέτη κοόρτης, η χρήση ασικλοβίρης κατά το πρώτο τρίμηνο της εγκυμοσύνης δεν συσχετίστηκε με αυξημένο κίνδυνο συγγενών ανωμαλιών σε σύγκριση με τη μη έκθεση (Pasternak & Hviid, 2010). Ωστόσο, απαιτείται συνεχής παρακολούθηση για τον εντοπισμό σπάνιων ή απροσδόκητων ανεπιθύμητων ενεργειών.

Τα φαρμακοκινητικά χαρακτηριστικά της ασικλοβίρης έχουν μελετηθεί εκτενώς. Μετά από από του στόματος χορήγηση, η ασικλοβίρη απορροφάται ταχέως από το γαστρεντερικό σωλήνα, με βιοδιαθεσιμότητα περίπου 20%. Η ασικλοβίρη διανέμεται ευρέως στους ιστούς του σώματος και διέρχεται τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό. Απεκκρίνεται κυρίως αμετάβλητη στα ούρα μέσω σπειραματικής διήθησης και ενεργού σωληναριακής απέκκρισης. Η ημίσεια ζωή απέκκρισης της ασικλοβίρης είναι περίπου 3 ώρες σε ασθενείς με φυσιολογική νεφρική λειτουργία, αλλά μπορεί να παραταθεί σε ασθενείς με νεφρική δυσλειτουργία, απαιτώντας προσαρμογή της δόσης.

 

Συγκριτική αποτελεσματικότητα

Η ασικλοβίρη (φάρμακο Zovirax, Aciclovir, Acivir, Zyclir κ.α.) έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα αποτελεσματική στη θεραπεία λοιμώξεων από τον ιό του έρπητα σε σύγκριση με άλλους αντιϊκούς παράγοντες. Σε μια τυχαιοποιημένη, ελεγχόμενη μελέτη, η ασικλοβίρη (φάρμακο Zovirax, Aciclovir, Acivir, Zyclir κ.α.) υπερτερούσε σημαντικά του εικονικού φαρμάκου στη μείωση της διάρκειας και της σοβαρότητας των επεισοδίων γεννητικού έρπητα (Celum et al.). Επιπλέον, η ασικλοβίρη έχει επιδείξει παρόμοια αποτελεσματικότητα με τη βαλασικλοβίρη και τη φαμσικλοβίρη, δύο άλλα αντιϊκά φάρμακα που χρησιμοποιούνται συχνά στη θεραπεία του έρπητα. Ωστόσο, η ασικλοβίρη παραμένει η προτιμώμενη θεραπευτική επιλογή λόγω του χαμηλότερου κόστους και της μακροχρόνιας εμπειρίας χρήσης της.

 

Συστηματικές ανασκοπήσεις και μετα-αναλύσεις

Πολλές συστηματικές ανασκοπήσεις και μετα-αναλύσεις έχουν αξιολογήσει την αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια της ασικλοβίρης στη θεραπεία του ιού του έρπητα. Μια μετα-ανάλυση 20 τυχαιοποιημένων ελεγχόμενων δοκιμών κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η ασικλοβίρη μείωσε σημαντικά τη διάρκεια και τη σοβαρότητα των επεισοδίων γεννητικού έρπητα σε σύγκριση με το εικονικό φάρμακο (Kłysik et al.). Επιπλέον, μια συστηματική ανασκόπηση επιβεβαίωσε την αποτελεσματικότητα της προφυλακτικής χρήσης ασικλοβίρης στη μείωση της συχνότητας των υποτροπών του έρπητα και στην πρόληψη της μετάδοσης του ιού. Αυτά τα ευρήματα υποστηρίζουν τη συνεχιζόμενη χρήση της ασικλοβίρης ως θεραπεία πρώτης γραμμής για λοιμώξεις από τον ιό του έρπητα.

 

Τρέχουσες ερευνητικές κατευθύνσεις και μελλοντικές προοπτικές

Παρά την αποδεδειγμένη αποτελεσματικότητα της ασικλοβίρης (φάρμακο Zovirax, Zyclir κ.α.), η έρευνα συνεχίζεται για την ανάπτυξη νέων και βελτιωμένων θεραπειών για λοιμώξεις από τον ιό του έρπητα. Οι τρέχουσες ερευνητικές κατευθύνσεις περιλαμβάνουν την ανάπτυξη εμβολίων για την πρόληψη της λοίμωξης από τον ιό του έρπητα, καθώς και τη διερεύνηση νέων αντιϊκών παραγόντων με διαφορετικούς μηχανισμούς δράσης. Για παράδειγμα, η πριτελιβίρη, ένας αναστολέας της ελικάσης του ιού του έρπητα, βρίσκεται υπό κλινική αξιολόγηση ως πιθανή θεραπευτική επιλογή για ασθενείς με ανθεκτικότητα στην ασικλοβίρη.

Επιπλέον, η έρευνα επικεντρώνεται στη βελτιστοποίηση των θεραπευτικών σχημάτων και των μεθόδων χορήγησης της ασικλοβίρης για τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας και της συμμόρφωσης των ασθενών. Η ανάπτυξη τοπικών σκευασμάτων παρατεταμένης αποδέσμευσης και η χρήση συστημάτων χορήγησης φαρμάκων με τη βοήθεια νανοτεχνολογίας αποτελούν ενεργούς τομείς έρευνας.

Μελλοντικά, ο συνδυασμός της ασικλοβίρης με άλλους αντιϊκούς παράγοντες ή ανοσοτροποποιητικές θεραπείες θα μπορούσε να προσφέρει συνεργιστικά οφέλη και να βελτιώσει περαιτέρω τα θεραπευτικά αποτελέσματα σε ασθενείς με λοιμώξεις από τον ιό του έρπητα. Ωστόσο, απαιτούνται περαιτέρω μελέτες για την αξιολόγηση της ασφάλειας και της αποτελεσματικότητας αυτών των προσεγγίσεων.

 

Συνοπτικά

Η ασικλοβίρη (φάρμακο Zovirax, Aciclovir, Acivir, Zyclir κ.α.) είναι ένα αντιϊκό φάρμακο που χρησιμοποιείται ευρέως για τη θεραπεία λοιμώξεων που προκαλούνται από τον ιό του έρπητα, όπως ο απλός έρπης, ο έρπης ζωστήρας και ο ιός Epstein-Barr. Ο μηχανισμός δράσης της περιλαμβάνει την αναστολή της αντιγραφής του ιικού DNA, ενώ παρουσιάζει υψηλή εκλεκτικότητα για τα μολυσμένα κύτταρα. Η ασικλοβίρη έχει αποδειχθεί αποτελεσματική και ασφαλής σε κλινικές μελέτες και μετεγκριτικά δεδομένα, με σπάνιες περιπτώσεις ανάπτυξης ανθεκτικότητας. Οι συνήθεις παρενέργειες περιλαμβάνουν γαστρεντερικές διαταραχές, κεφαλαλγία και δερματικά εξανθήματα, ενώ σπανιότερα μπορεί να εμφανιστούν σοβαρότερες ανεπιθύμητες ενέργειες. Η δοσολογία εξαρτάται από τον τύπο της λοίμωξης και την κατάσταση του ασθενούς, με απαραίτητη την προσαρμογή σε περιπτώσεις νεφρικής δυσλειτουργίας. Η ασικλοβίρη αλληλεπιδρά με ορισμένα φάρμακα, γεγονός που απαιτεί προσοχή. Μελλοντικές κατευθύνσεις περιλαμβάνουν την ανάπτυξη εμβολίων και νέων αντιϊκών παραγόντων, καθώς και τη βελτιστοποίηση των θεραπευτικών σχημάτων. Η ασικλοβίρη παραμένει μια πολύτιμη θεραπευτική επιλογή για την αντιμετώπιση λοιμώξεων από τον ιό του έρπητα.

elpedia.gr

 

ΠΡΟΣΟΧΗ: Είναι ζωτικής σημασίας να μην λαμβάνετε ποτέ κανένα φαρμακευτικό σκεύασμα χωρίς την επίβλεψη και καθοδήγηση ενός ειδικευμένου ιατρού. Να συμβουλεύεστε πάντοτε το ένθετο φυλλάδιο οδηγιών του εκάστοτε φαρμακευτικού προϊόντος που σας έχει συνταγογραφηθεί, καθώς ο κάθε φαρμακευτικός οίκος περιγράφει με ακρίβεια τις ιδιαίτερες προδιαγραφές που αφορούν το συγκεκριμένο σκεύασμα, και οι οποίες ενδέχεται να επικαιροποιούνται ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Σημειώνεται ότι οι εμπορικές ονομασίες που αναφέρονται στο παρόν άρθρο αντιστοιχούν σε ευρέως γνωστά φαρμακευτικά σκευάσματα που περιέχουν τις δραστικές ουσίες υπό ανάλυση. Ωστόσο, ενδέχεται να υπάρχουν διαφοροποιήσεις ανάλογα με τη σύνθεση του εκάστοτε φαρμάκου. Το παρόν άρθρο εστιάζει στην ανάλυση της δραστικής ουσίας και όχι στην εμπορική ονομασία του φαρμάκου. Η αναφορά των εμπορικών ονομασιών γίνεται αποκλειστικά για τη διευκόλυνση των αναγνωστών, οι οποίοι θα πρέπει να μελετούν προσεκτικά το φύλλο οδηγιών κάθε εμπορικού σκευάσματος που χρησιμοποιούν. Είναι απαραίτητο να έχετε στενή συνεργασία με τον θεράποντα ιατρό σας και τον φαρμακοποιό σας. Η αυτοχορήγηση οποιουδήποτε φαρμάκου εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους για την υγεία σας και πρέπει να αποφεύγεται ρητά.

 

Βιβλιογραφία

1. K Kłysik, A Pietraszek, A Karewicz… – Current medicinal …, 2020 – ingentaconnect.com. Acyclovir in the treatment of herpes viruses–a review. ingentaconnect
2. C Celum, A Wald, JR Lingappa… – New England journal …, 2010 – Mass Medical Soc. Acyclovir and transmission of HIV-1 from persons infected with HIV-1 and HSV-2. nejm.org
3. B Pasternak, A Hviid – Jama, 2010. Use of acyclovir, valacyclovir, and famciclovir in the first trimester of pregnancy and the risk of birth defects. jamanetwork

 

Συχνές Ερωτήσεις