Κλασική αττική ερυθρόμορφη αγγειογραφία του Ηλίου με το τέθριππο άρμα του. Τα φτερωτά άλογα και το ηλιακό στέμμα αποδίδουν την κοσμολογική μετάβαση από νύχτα σε ημέρα. Συλλογή Βρετανικού Μουσείου, Beazley Archive No.5967.
Η δραματική ιστορία του Φαέθοντος αποτελεί έναν από τους πλέον χαρακτηριστικούς μύθους της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας που προσφέρεται τόσο για κοσμολογικές ερμηνείες όσο και για ηθικά διδάγματα περί ύβρεως και συνεπειών της. Ο Φαέθων, υιός του θεού Ήλιου και της Κλυμένης, αναζήτησε επιβεβαίωση της θεϊκής του καταγωγής μετά από χλευασμούς συνομηλίκων του. Απευθύνθηκε στον πατέρα του, τον θεό Ήλιο, ο οποίος για να αποδείξει την πατρότητά του, του υποσχέθηκε να εκπληρώσει οποιαδήποτε επιθυμία του. Ο νεαρός Φαέθων ζήτησε να οδηγήσει το άρμα του Ήλιου για μία ημέρα. Παρά τις προειδοποιήσεις του πατέρα του για τους κινδύνους, ο Φαέθων επέμεινε, με αποτέλεσμα μία καταστροφική διαδρομή: έχασε τον έλεγχο των αλόγων, παρεξέκλινε από την καθορισμένη πορεία και προκάλεσε χάος στη γη, πυρπολώντας περιοχές και δημιουργώντας ερήμους. Ο Δίας αναγκάστηκε να επέμβει, κεραυνοβολώντας τον Φαέθοντα, ο οποίος έπεσε στον ποταμό Ηριδανό.
Η ανάλυση του μύθου αυτού προσφέρει πολύτιμες πληροφορίες για την αρχαιοελληνική αντίληψη περί κοσμικής τάξης, θεϊκής εξουσίας και ανθρώπινων ορίων. Στην κατανόηση των διαφόρων εκδοχών και ερμηνειών του μύθου συνέβαλε σημαντικά η μελέτη αρχαίων κειμένων, όπως οι “Μεταμορφώσεις” του Οβιδίου, αλλά και συγκριτικές μελέτες μεταξύ διαφορετικών μυθολογικών παραδόσεων (αναζήτηση: αρχαιοελληνική κοσμολογία).
Η εικονογραφική αποτύπωση της πτώσης του Φαέθοντα αποτελεί εξαίρετο παράδειγμα της υψηλής χαρακτικής τέχνης του 17ου αιώνα. Ο Κορνέλις Μπλουμάρτ, βάσει σχεδίου του Αβραάμ βαν Ντίπενμπεκ, συνθέτει μια κοσμολογική αφήγηση.
Η Καταγωγή και η Νεότητα του Φαέθοντος
Η Γενεαλογία και οι Γονείς του Φαέθοντα
Η γενεαλογική προέλευση του Φαέθοντος αποτελεί θεμελιώδες στοιχείο για την κατανόηση του μύθου. Σύμφωνα με την επικρατέστερη εκδοχή, ο Φαέθων ήταν γιος του θεού Ήλιου (γνωστού και ως Απόλλωνα σε ορισμένες παραδόσεις) και της νύμφης Κλυμένης, κόρης του Ωκεανού. Ο Φαέθων μεγάλωσε μακριά από τον θεϊκό του πατέρα, στη γη, υπό την επίβλεψη της μητέρας του. Αυτή η υβριδική καταγωγή —μισός θεός, μισός θνητός— αποτελεί καθοριστικό παράγοντα στην εξέλιξη της τραγικής του ιστορίας (Συνοδινού).
Η Αμφισβήτηση της Θεϊκής Καταγωγής
Κατά την εφηβεία του, ο Φαέθων αντιμετώπισε έντονη αμφισβήτηση για την καταγωγή του από τους συνομηλίκους του. Όπως χαρακτηριστικά περιγράφεται στην ελληνική μυθολογία, ένας συνομήλικός του τον προσέβαλε λέγοντας πως δεν ήταν πραγματικός γιος του Ήλιου. Αυτή η προσβολή ώθησε τον Φαέθοντα να αναζητήσει επιβεβαίωση της ταυτότητάς του, απευθυνόμενος στη μητέρα του, η οποία του επιβεβαίωσε τη θεϊκή του καταγωγή και τον παρότρυνε να αναζητήσει τον πατέρα του (Decharme).
Η Αναζήτηση του Πατέρα στο Παλάτι του Ήλιου
Αποφασισμένος να αποδείξει την καταγωγή του, ο Φαέθων ξεκίνησε το ταξίδι προς το ανατολικό άκρο του κόσμου, όπου βρισκόταν το λαμπρό παλάτι του Ήλιου. Η περιγραφή αυτού του φανταστικού ταξιδιού και του μεγαλοπρεπούς παλατιού με τις χρυσές κολώνες και τους θρόνους στολισμένους με πολύτιμους λίθους, αποτελεί ένα από τα πιο γλαφυρά στοιχεία του μύθου. Ο Οβίδιος στις “Μεταμορφώσεις” του προσφέρει την πιο λεπτομερή περιγραφή αυτής της συνάντησης μεταξύ πατέρα και γιου, αποδίδοντας έτσι τον μύθο του ηλιακού άρματος στην πλέον συγκινητική του μορφή (Jünger).
Η Αναγνώριση και η Μοιραία Υπόσχεση
Κατά τη συνάντησή τους, ο Ήλιος αναγνώρισε αμέσως τον γιο του και, για να αποδείξει την πατρότητά του, του έδωσε μια πανηγυρική υπόσχεση: θα εκπλήρωνε οποιαδήποτε επιθυμία του. Χωρίς δισταγμό, ο Φαέθων ζήτησε να οδηγήσει το άρμα του Ήλιου για μία ημέρα, επιθυμώντας να επιδείξει στους συνομηλίκους του τη θεϊκή του καταγωγή. Ο Ήλιος, συνειδητοποιώντας τον κίνδυνο, προσπάθησε να αποτρέψει τον γιο του από αυτό το εγχείρημα, αλλά δεσμευμένος από τον όρκο του, αναγκάστηκε τελικά να υποχωρήσει. (Αναζητήστε περισσότερες πληροφορίες με τη λέξη: Οβίδιος Μεταμορφώσεις Φαέθων)
Οι Προετοιμασίες για το Μοιραίο Ταξίδι
Πριν παραδώσει τα ηνία του άρματος στον Φαέθοντα, ο Ήλιος του έδωσε λεπτομερείς οδηγίες για την επικίνδυνη διαδρομή που έπρεπε να ακολουθήσει στον ουρανό. Τον προειδοποίησε για τους κινδύνους των άκρων του δρόμου — αν πήγαινε πολύ ψηλά, θα κατέκαιε τον ουρανό· αν πήγαινε πολύ χαμηλά, θα πυρπολούσε τη γη. Του έδωσε οδηγίες να ακολουθήσει τη μέση οδό, αλλά ο νεαρός Φαέθων, παρασυρμένος από την αλαζονεία και την ανωριμότητά του, δεν έδωσε την απαραίτητη προσοχή σε αυτές τις κρίσιμες συμβουλές.
Η σκηνή αποτυπώνει τον Φαέθοντα πλησίον του πατρός του Απόλλωνος, εις στιγμήν προοιωνίζουσαν την επικείμενην κοσμικήν καταστροφήν. Έργον του Giovanni Battista Tiepolo, περί το 1731. Συλλογή Μουσείου Τέχνης Λος Άντζελες, M.86.257.
Το Μοιραίο Ταξίδι με το Άρμα του Ήλιου
Η Υπόσχεση του Ήλιου και οι Προειδοποιήσεις
Η ιστορία του Φαέθοντος εισέρχεται στην κρίσιμη καμπή της όταν ο θεός Ήλιος, δεσμευμένος από την ιερή υπόσχεσή του, αναγκάζεται να παραδώσει τα ηνία του θεϊκού του άρματος στον ανώριμο γιο του. Η σκηνή της παράδοσης, όπως αποδίδεται λεπτομερώς στο έργο του Οβιδίου, αποτελεί μια συγκλονιστική στιγμή πατρικής αγωνίας και προειδοποιήσεων. Ο Ήλιος εξηγεί στον γιο του τα μυστήρια της ουράνιας διαδρομής, τις ιδιαιτερότητες των άστρων και των αστερισμών, και κυρίως, τους θανάσιμους κινδύνους που εγκυμονεί η διαδρομή για έναν άπειρο οδηγό. Η τραγωδία αρχίζει να διαφαίνεται ήδη από τη στιγμή που ο Φαέθων, με αλαζονεία και αφέλεια, αγνοεί αυτές τις κρίσιμες προειδοποιήσεις (Lully).
Η Καταστροφική Πορεία του Ηλιακού Άρματος
Με την αυγή, ο νεαρός Φαέθων αναλαμβάνει τα ηνία του πύρινου άρματος και αμέσως τα ανυπάκουα άλογα αισθάνονται την ανεπάρκεια του οδηγού τους. Παρεκκλίνοντας από την καθορισμένη πορεία, το άρμα ακολουθεί μια επικίνδυνη τροχιά, πότε πλησιάζοντας υπερβολικά τη γη, προκαλώντας πυρκαγιές σε δάση και πεδιάδες, και πότε απομακρυνόμενο προς τα ύψη του ουρανού, απειλώντας να διαταράξει την κοσμική τάξη. Η αδυναμία του Φαέθοντα να ελέγξει τα άλογα οδηγεί σε καταστροφικές συνέπειες για τον κόσμο: ποτάμια στερεύουν, βουνά καίγονται, και ολόκληρες περιοχές μετατρέπονται σε ερήμους. Η περιγραφή αυτής της καταστροφής από τον Οβίδιο αποτελεί μια από τις πλέον εμβληματικές αποτυπώσεις του Φαέθοντα στην κλασική λογοτεχνία (Wheeler).
Η Επέμβαση του Δία και ο Θάνατος του Φαέθοντα
Καθώς ο κόσμος φλέγεται και η Γαία (Μητέρα Γη) υποφέρει, απευθύνεται στον Δία, ικετεύοντάς τον να επέμβει για να σταματήσει την καταστροφή. Ο πατέρας των θεών, αντιλαμβανόμενος την επικείμενη κοσμική καταστροφή, αναλαμβάνει δράση άμεσα. Εκτοξεύει έναν κεραυνό που χτυπά τον Φαέθοντα και τον εκσφενδονίζει από το άρμα. Ο άτυχος νέος πέφτει φλεγόμενος στον ποταμό Ηριδανό, σημειώνοντας το τραγικό τέλος της επικίνδυνης περιπέτειάς του. Όπως περιγράφεται γλαφυρά στο έργο του Jean-Baptiste Lully, η πτώση αυτή (“chûte affreuse”) αποτελεί την αναπόφευκτη κατάληξη της τραγικής ύβρεως. (Αναζητήστε περισσότερες πληροφορίες με τη λέξη: τραγική ύβρις αρχαία ελληνική μυθολογία)
Ο Θρήνος και η Μεταμόρφωση των Ηλιάδων
Μετά τον θάνατο του Φαέθοντα, οι αδελφές του, οι Ηλιάδες, θρηνούν ακατάπαυστα στις όχθες του Ηριδανού. Ο θρήνος τους είναι τόσο έντονος που τελικά μεταμορφώνονται σε λεύκες, ενώ τα δάκρυά τους μετατρέπονται σε κεχριμπάρι, που συνεχίζει να αποστάζει από τα δέντρα. Αυτή η μεταμόρφωση αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της αιτιολογικής φύσης πολλών ελληνικών μύθων, προσφέροντας μια μυθολογική εξήγηση για φυσικά φαινόμενα και για την προέλευση του κεχριμπαριού.
Η Αποκατάσταση της Κοσμικής Τάξης από τον Ήλιο
Το τελευταίο επεισόδιο αυτού του τραγικού μύθου αφορά στην επιστροφή του Ήλιου στα καθήκοντά του. Συντετριμμένος από την απώλεια του γιου του, ο Ήλιος αρνείται αρχικά να συνεχίσει τη καθημερινή του διαδρομή στον ουρανό, βυθίζοντας τον κόσμο στο σκοτάδι. Μόνο μετά από παρέμβαση του Δία και των άλλων θεών, ο Ήλιος πείθεται να επιστρέψει στο άρμα του, αποκαθιστώντας έτσι την κοσμική τάξη. Η επιστροφή αυτή συμβολίζει την αναπόφευκτη συνέχιση του κοσμικού κύκλου, παρά τις προσωπικές τραγωδίες ακόμα και των θεών, υπογραμμίζοντας μια θεμελιώδη αρχή της ελληνικής κοσμοθεωρίας: η τάξη του σύμπαντος υπερβαίνει την ατομική μοίρα.
Ο Φαέθων, θύμα της υβριστικής επιθυμίας του να οδηγήσῃ το άρμα του Ηλίου, κατακρημνίζεται εν μέσῳ ατμοσφαιρικών διαταραχών και αιθερίων φαινομένων. Η σύνθεση του Sunaert (1868) εντάσσεται εντός του ευρυτέρου πλαισίου της πρόσληψεως των αρχαίων μύθων.
Ο Συμβολισμός και η Επίδραση του Μύθου
Κοσμολογικές Ερμηνείες της Ιστορίας του Φαέθοντα
Η αφήγηση του Φαέθοντος και η καταστροφική οδήγηση του ηλιακού άρματος υπερβαίνει την απλή μυθολογική διήγηση, προσφέροντας πλούσιο έδαφος για κοσμολογικές ερμηνείες. Στην αρχαιοελληνική σκέψη, ο μύθος αυτός συχνά ερμηνευόταν ως αλληγορία φυσικών φαινομένων — συγκεκριμένα, της “εκπύρωσης” (ecpyrosis), μιας κοσμικής καταστροφής μέσω πυρός. Η συσχέτιση αυτή διαφαίνεται σε φιλοσοφικές αναλύσεις των αρχαίων, όπου ο μύθος του Φαέθοντος αντιμετωπίζεται ως μεταφορά κοσμικών διεργασιών. Σημαντικές παραλληλίσεις εντοπίζονται επίσης με τον μύθο του Σούσνα στη βεδική παράδοση, όπου παρουσιάζεται μια παρόμοια περίπτωση πυρπόλησης της γης, υποδηλώνοντας πιθανές διαπολιτισμικές επιρροές στην εξέλιξη της τραγικής αυτής διήγησης (Kitto).
Ηθικά Διδάγματα και η Έννοια της Ύβρεως
Η ιστορία του Φαέθοντος εμπεριέχει θεμελιώδη ηθικά διδάγματα που αντηχούν στη διαχρονική αξία του μύθου. Κεντρική έννοια είναι αυτή της ύβρεως — της αλαζονικής αυτοπεποίθησης που οδηγεί στην παράβαση των φυσικών ορίων και την πρόκληση της θεϊκής τάξης. Ο Φαέθων, παρά τις προειδοποιήσεις, επιμένει να αναλάβει ένα έργο που υπερβαίνει κατά πολύ τις ικανότητές του, οδηγώντας αναπόφευκτα στην καταστροφή. Αυτό το μοτίβο — της τιμωρίας που ακολουθεί την αλαζονεία — επαναλαμβάνεται σε πολλούς ελληνικούς μύθους και αποτελεί καίριο στοιχείο της ελληνικής ηθικής σκέψης. (Αναζητήστε περισσότερες πληροφορίες με τη λέξη: ύβρις νέμεσις αρχαιοελληνική ηθική)
Ο Μύθος του Φαέθοντα στην Τέχνη και τη Λογοτεχνία
Η δραματική αφήγηση του Φαέθοντος άσκησε διαχρονική επιρροή στις τέχνες και τη λογοτεχνία. Από την αρχαιότητα ως τη σύγχρονη εποχή, η εικόνα του νεαρού που οδηγεί το άρμα του ήλιου προς την καταστροφή έχει εμπνεύσει πλήθος καλλιτεχνικών δημιουργιών. Ιδιαίτερα στην Αναγέννηση και την περίοδο του Μπαρόκ, ο μύθος αποτέλεσε δημοφιλές θέμα ζωγραφικής, με εμβληματικά έργα από καλλιτέχνες όπως ο Rubens και ο Michelangelo. Στη λογοτεχνία, η ιστορία αποτυπώθηκε εξαιρετικά στις “Μεταμορφώσεις” του Οβιδίου, ενώ στη μουσική, ο Jean-Baptiste Lully συνέθεσε την τραγωδία “Phaëton” (1683), εστιάζοντας στην τραγική πτώση του ήρωα. Η διαχρονική δημοτικότητα του μύθου καταδεικνύει την οικουμενική του απήχηση και την ικανότητά του να λειτουργεί ως αλληγορία για τη φιλοδοξία, την αλαζονεία και τα όρια της ανθρώπινης επιδίωξης (Wheeler).
Η αριστοτεχνική χαλκογραφία του Ερρίκου Γκόλτζιους (1590) απεικονίζει την κρίσιμον στιγμήν της ανόδου του Φαέθοντος εις το ουράνιον στερέωμα, προοιωνιζομένη την επικειμένην κοσμολογικήν αποσταθεροποίησιν.
Διαφορετικές Ερμηνείες & Κριτική Αποτίμηση
Η ιστορία του Φαέθοντος έχει προσελκύσει διαφορετικές ερμηνευτικές προσεγγίσεις μεταξύ των μελετητών της μυθολογίας. Ο Schmidt προτείνει μια αστρονομική ερμηνεία, συνδέοντας τον μύθο με μετεωρολογικά φαινόμενα, ενώ ο Burkert τον εντάσσει στην παράδοση των μύθων μύησης και ενηλικίωσης. Ο Vernant εξετάζει τον μύθο ως έκφραση των ορίων μεταξύ θνητού και αθάνατου, αναλύοντάς τον ως αρχετυπική σύγκρουση της ανθρώπινης φιλοδοξίας με τη θεϊκή τάξη. Ο Kerényi αναγνωρίζει στην αφήγηση στοιχεία ηλιακής λατρείας και αρχέγονων κοσμολογικών αντιλήψεων, ενώ η Dowden τονίζει τις κοινωνικοπολιτικές προεκτάσεις του ως μύθου που προειδοποιεί για τις συνέπειες της άφρονος διακυβέρνησης. Η πολυδιάστατη φύση του μύθου επιτρέπει αυτή την ερμηνευτική πολλαπλότητα, αναδεικνύοντας τη διαχρονική του αξία.
Σπουδή της πτώσης του Φαέθοντα από τον Αμίκο Ασπερτίνι (1474-1552), εκτελεσμένη με μαύρη κιμωλία και καφέ μελάνι. Αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα αναγεννησιακής μελέτης αρχαίων μύθων.
Επίλογος
Ο μύθος του Φαέθοντος και του άρματος του Ήλιου παραμένει μια από τις πλέον συγκλονιστικές και διαχρονικές αφηγήσεις της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας. Αντανακλά βαθιές ανησυχίες για τη φύση της ανθρώπινης φιλοδοξίας, τα όρια των δυνατοτήτων μας και τις συνέπειες της αλαζονείας. Η τραγική πορεία του νεαρού ήρωα προσφέρει διαχρονικά μαθήματα για την ισορροπία μεταξύ τόλμης και σύνεσης, μεταξύ φιλοδοξίας και αυτογνωσίας.
Ταυτόχρονα, ο μύθος λειτουργεί ως σύμβολο της αναζήτησης ταυτότητας, καθώς ο Φαέθων επιδιώκει να επιβεβαιώσει την καταγωγή του και να κερδίσει την αναγνώριση του πατέρα του. Αυτή η πολυεπίπεδη αφήγηση συνεχίζει να εμπνέει την τέχνη, τη λογοτεχνία και τη φιλοσοφική σκέψη, προσφέροντας ένα αρχέτυπο που αντηχεί σε κάθε εποχή και πολιτισμό.
Η ευδιάκριτος εικαστική σύνθεση του Pierre Brébiette παρουσιάζει την αμφίσημο κατάληξη του μύθου του Φαέθοντος. Η αποτύπωση της μεταμορφώσεως των Ηλιάδων αποκαλύπτει την λεπτή σύζευξι του μύθου μετά του φυσικού κόσμου. Τμήμα Γραφικών Τεχνών του Λούβρου.
Συχνές Ερωτήσεις
Ποια ήταν η καταγωγή του Φαέθοντα στην ελληνική μυθολογία;
Ο Φαέθων υπήρξε γιος του θεού Ήλιου (Απόλλωνα σε ορισμένες εκδοχές) και της Κλυμένης, κόρης του Ωκεανού. Η διττή του φύση ως απόγονος ενός θεού και μιας θνητής καθόρισε την πορεία της ιστορίας του, καθώς η υβριδική του ταυτότητα τον έφερε σε μια επικίνδυνη μεθόριο μεταξύ των δύο κόσμων. Η αμφισβήτηση αυτής της θεϊκής καταγωγής από συνομηλίκους του αποτέλεσε το έναυσμα των γεγονότων που οδήγησαν στην τραγική του κατάληξη.
Γιατί ο Φαέθων θέλησε να οδηγήσει το ηλιακό άρμα;
Ο νεαρός Φαέθων επιδίωξε να οδηγήσει το άρμα του Ήλιου πρωτίστως για να αποδείξει τη θεϊκή του καταγωγή στους συνομηλίκους του που τον περιγελούσαν. Επιπλέον, το εγχείρημα αυτό αντιπροσώπευε μια ευκαιρία να εκπληρώσει μια πράξη μύησης, αναλαμβάνοντας το έργο του πατέρα του και επιβεβαιώνοντας έτσι τη θέση του στον κόσμο των θεών. Η επιθυμία του αντανακλούσε τόσο προσωπική φιλοδοξία όσο και την αναζήτηση ταυτότητας και αναγνώρισης.
Ποιες ήταν οι συνέπειες της οδήγησης του άρματος του Ήλιου από τον Φαέθοντα;
Η ανεξέλεγκτη πορεία του Φαέθοντος με το άρμα του Ήλιου προκάλεσε καταστροφικές συνέπειες στη γη. Όταν το άρμα πλησίασε υπερβολικά τον πλανήτη, προκάλεσε εκτεταμένες πυρκαγιές, μετατρέποντας εύφορες περιοχές σε ερήμους (όπως τη Σαχάρα, σύμφωνα με μια ερμηνεία), ξηραίνοντας ποτάμια και καίγοντας βουνά. Αντίθετα, όταν απομακρύνθηκε πολύ, προκάλεσε παγετό. Η οικολογική αυτή καταστροφή απείλησε την ίδια την ύπαρξη της ζωής στη γη.
Πώς ερμηνεύεται συμβολικά ο μύθος του Φαέθοντα από τους μελετητές;
Ο μύθος του Φαέθοντα και του ηλιακού άρματος ερμηνεύεται συμβολικά σε πολλαπλά επίπεδα. Κοσμολογικά, αντιπροσωπεύει φυσικά φαινόμενα όπως ασυνήθιστη ζέστη ή ηλιακές εκλάμψεις. Ηθικά, συμβολίζει την ύβρη και τις συνέπειες της υπέρβασης των ανθρώπινων ορίων. Ψυχολογικά, εκφράζει την αδιαμεσολάβητη φιλοδοξία και την επιθυμία αναγνώρισης. Οι διαφορετικές αυτές προσεγγίσεις καταδεικνύουν τον πολυσήμαντο χαρακτήρα αυτής της αρχαίας αφήγησης.
Πώς επηρέασε ο μύθος του Φαέθοντα την τέχνη και τη λογοτεχνία;
Η δραματική ιστορία του Φαέθοντα άσκησε τεράστια επιρροή στην τέχνη και λογοτεχνία διαχρονικά. Στην αρχαιότητα, ο Οβίδιος προσέφερε τη λεπτομερέστερη αφήγηση στις “Μεταμορφώσεις” του. Κατά την Αναγέννηση, ζωγράφοι όπως ο Μιχαήλ Άγγελος και ο Ρούμπενς φιλοτέχνησαν εντυπωσιακές απεικονίσεις της πτώσης του νεαρού. Στη μουσική, ο Lully συνέθεσε μια ολόκληρη τραγωδία, ενώ στη σύγχρονη λογοτεχνία, ο μύθος συνεχίζει να εμπνέει έργα που εξερευνούν τα όρια της ανθρώπινης φιλοδοξίας.
Βιβλιογραφία
- Decharme, P. (2015). Μυθολογία της Αρχαίας Ελλάδος. Σελίδα 244.
- Jünger, H-D. (1993). Mnemosyne und die Musen: vom Sein des Erinnerns bei Hölderlin. Σελίδα 107.
- Kitto, H. D. F. (2024). Η αρχαία ελληνική τραγωδία.
- Lully, J-B. (1683). Phaëton: tragédie. Σελίδα 275.
- Συνοδινού, Ρ. (2012). Το Άρμα του Ήλιου.
- Wheeler, S. M. (2000). Narrative Dynamics in Ovid’s Metamorphoses. σ. 28.
