Τι είναι η νιβολουμάμπη (nivolumab)
Η νιβολουμάμπη (nivolumab) είναι ένα φάρμακο που χρησιμοποιείται για τη θεραπεία διαφόρων μορφών καρκίνου. Μερικά από τα δημοφιλή εμπορικά ονόματα που περιέχουν νιβολουμάμπη είναι το Opdivo (Ελλάδα, ΗΠΑ), το Abxila (Ινδία), το BiNivo (Κίνα) κ.α. Η νιβολουμάμπη είναι ένα μονοκλωνικό αντίσωμα που δρα ως ανοσοθεραπεία, ενισχύοντας το ανοσοποιητικό σύστημα του ασθενούς για την καταπολέμηση των καρκινικών κυττάρων.
Η νιβολουμάμπη αναπτύχθηκε από την εταιρεία Bristol-Myers Squibb και εγκρίθηκε για πρώτη φορά από τον FDA το 2014 για τη θεραπεία του μελανώματος. Έκτοτε, έχει λάβει έγκριση για τη θεραπεία πολλών άλλων τύπων καρκίνου, όπως ο καρκίνος του πνεύμονα, το νεφροκυτταρικό καρκίνωμα και το καρκίνωμα κεφαλής και τραχήλου.
Πολλά ιατρικά περιοδικά και ερευνητικές μελέτες έχουν δημοσιεύσει άρθρα σχετικά με τη νιβολουμάμπη, τη δράση της, την αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια της. Αυτό το άρθρο θα αναλύσει μερικά από αυτά τα ευρήματα με εγκυκλοπαιδικό και ουδέτερο τρόπο.
Μηχανισμός δράσης, Χημική δομή και Θεραπευτική κατηγορία
Η νιβολουμάμπη ανήκει στην κατηγορία των ανοσοθεραπευτικών φαρμάκων που ονομάζονται αναστολείς σημείων ελέγχου ανοσίας. Συγκεκριμένα, η νιβολουμάμπη είναι ένα πλήρως ανθρώπινο μονοκλωνικό αντίσωμα IgG4 που στοχεύει και δεσμεύεται στον υποδοχέα προγραμματισμένου θανάτου-1 (PD-1).
Ο PD-1 είναι ένας υποδοχέας που εκφράζεται στην επιφάνεια των Τ-κυττάρων και ρυθμίζει αρνητικά την ανοσολογική απόκριση. Τα καρκινικά κύτταρα μπορούν να εκμεταλλευτούν αυτόν τον μηχανισμό για να αποφύγουν την ανίχνευση από το ανοσοποιητικό σύστημα. Η νιβολουμάμπη, δεσμεύοντας τον PD-1, εμποδίζει αυτήν την αλληλεπίδραση και επιτρέπει στα Τ-κύτταρα να αναγνωρίσουν και να επιτεθούν στα καρκινικά κύτταρα.
Χημικά, η νιβολουμάμπη είναι μια γλυκοπρωτεΐνη που αποτελείται από τέσσερις πολυπεπτιδικές αλυσίδες – δύο βαριές αλυσίδες 440 αμινοξέων και δύο ελαφριές αλυσίδες 214 αμινοξέων. Οι αλυσίδες συνδέονται μεταξύ τους με δισουλφιδικούς δεσμούς, σχηματίζοντας την χαρακτηριστική δομή του αντισώματος.
Ως ανοσοθεραπευτικός παράγοντας, η νιβολουμάμπη ανήκει στην ευρύτερη κατηγορία των βιολογικών φαρμάκων. Αυτά τα φάρμακα παράγονται από ζωντανούς οργανισμούς και στοχεύουν συγκεκριμένα μόρια ή μονοπάτια που εμπλέκονται στην ανάπτυξη ή εξέλιξη του καρκίνου.
Ενδείξεις για το φάρμακο “Opdivo” (νιβολουμάμπη)
Η νιβολουμάμπη ενδείκνυται για τη θεραπεία διαφόρων τύπων καρκίνου σε ενήλικες ασθενείς, συμπεριλαμβανομένων των:
- Μελάνωμα
- Μη μικροκυτταρικός καρκίνος του πνεύμονα (NSCLC)
- Νεφροκυτταρικό καρκίνωμα (RCC)
- Κλασσικό λέμφωμα Hodgkin
- Καρκίνωμα κεφαλής και τραχήλου εκ πλακωδών κυττάρων (SCCHN)
- Ουροθηλιακό καρκίνωμα
- Καρκίνος του παχέος εντέρου ή του ορθού με υψηλή μικροδορυφορική αστάθεια (MSI-H) ή ανεπάρκεια επιδιόρθωσης αναντιστοιχίας (dMMR).
Σε ορισμένες περιπτώσεις, η νιβολουμάμπη μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μονοθεραπεία, ενώ σε άλλες μπορεί να συνδυαστεί με άλλα φάρμακα όπως η ιπιλιμουμάμπη (Yervoy) ή η χημειοθεραπεία, ανάλογα με τον τύπο και το στάδιο του καρκίνου.
Αντενδείξεις και Προφυλάξεις
Η νιβολουμάμπη δεν πρέπει να χορηγείται σε ασθενείς με γνωστή υπερευαισθησία στη δραστική ουσία ή σε οποιοδήποτε από τα έκδοχα του φαρμάκου.
Επιπλέον, θα πρέπει να χρησιμοποιείται με προσοχή σε ασθενείς με:
- Αυτοάνοσα νοσήματα (π.χ. ρευματοειδής αρθρίτιδα, ψωρίαση, φλεγμονώδης νόσος του εντέρου)
- Ιστορικό σοβαρών ανοσομεσολαβούμενων ανεπιθύμητων ενεργειών από προηγούμενη θεραπεία με άλλο ανοσοθεραπευτικό φάρμακο
- Μόνιμα ενεργό λοίμωξη από τον ιό της ηπατίτιδας B ή C, ή HIV
Οι γιατροί θα πρέπει να παρακολουθούν τους ασθενείς για σημεία και συμπτώματα ανοσομεσολαβούμενων ανεπιθύμητων ενεργειών, οι οποίες μπορεί να εμφανιστούν κατά τη διάρκεια ή μετά τη θεραπεία.
Ειδικές προειδοποιήσεις για ηλικιωμένους, παιδιά και εγκύους
Δεν υπάρχουν επαρκή δεδομένα σχετικά με τη χρήση της νιβολουμάμπης σε έγκυες γυναίκες. Μελέτες σε ζώα έχουν δείξει αναπαραγωγική τοξικότητα. Επομένως, η νιβολουμάμπη δεν συνιστάται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και σε γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας που δεν χρησιμοποιούν αποτελεσματική αντισύλληψη, εκτός εάν το κλινικό όφελος υπερτερεί των πιθανών κινδύνων.
Οι ηλικιωμένοι ασθενείς (≥65 ετών) είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν ορισμένες ανεπιθύμητες ενέργειες, συμπεριλαμβανομένων σοβαρών, σε σύγκριση με τους νεότερους ασθενείς. Απαιτείται στενή παρακολούθηση για σημεία τοξικότητας σε αυτόν τον πληθυσμό.
Η ασφάλεια και η αποτελεσματικότητα της νιβολουμάμπης σε παιδιά δεν έχουν τεκμηριωθεί πλήρως. Επομένως, η χρήση της δε συνιστάται σε ασθενείς κάτω των 18 ετών.
Δοσολογία και χορήγηση
Η συνιστώμενη δόση και το χρονοδιάγραμμα της νιβολουμάμπης ποικίλλει ανάλογα με την ένδειξη και μπορεί να περιλαμβάνει:
- 240 mg κάθε 2 εβδομάδες
- 480 mg κάθε 4 εβδομάδες
- 3 mg/kg κάθε 2 εβδομάδες
- 240 mg σε συνδυασμό με 1 mg/kg ιπιλιμουμάμπης κάθε 3 εβδομάδες για 4 δόσεις, ακολουθούμενα από 240 mg νιβολουμάμπης κάθε 2 εβδομάδες
Η νιβολουμάμπη χορηγείται με ενδοφλέβια έγχυση για 30 ή 60 λεπτά. Η θεραπεία μπορεί να συνεχιστεί για όσο διάστημα παρατηρείται κλινικό όφελος ή μέχρι να μην είναι πλέον ανεκτή από τον ασθενή.
Τι να κάνω αν παραλείψω μια δόση νιβολουμάμπης;
Εάν ένας ασθενής παραλείψει ένα προγραμματισμένο ραντεβού για έγχυση νιβολουμάμπης, θα πρέπει να επικοινωνήσει με το γιατρό του το συντομότερο δυνατό για να προγραμματίσει ένα νέο ραντεβού.
Υπερδοσολογία
Δεν υπάρχουν αναφορές υπερδοσολογίας με νιβολουμάμπη από κλινικές δοκιμές. Σε περίπτωση υπερδοσολογίας, οι ασθενείς θα πρέπει να παρακολουθούνται στενά για σημεία ή συμπτώματα ανεπιθύμητων ενεργειών και να λαμβάνουν κατάλληλη συμπτωματική θεραπεία.
Παρενέργειες
Οι πιο συχνές ανεπιθύμητες ενέργειες (≥10%) που αναφέρθηκαν με τη νιβολουμάμπη ως μονοθεραπεία περιλαμβάνουν:
- Κόπωση
- Διάρροια
- Ναυτία
- Εξάνθημα
- Κνησμός
- Μειωμένη όρεξη
- Αντιδράσεις που σχετίζονται με την έγχυση
Άλλες σημαντικές ανεπιθύμητες ενέργειες περιλαμβάνουν ανοσομεσολαβούμενες παρενέργειες, όπως πνευμονίτιδα, κολίτιδα, ηπατίτιδα, ενδοκρινοπάθειες (π.χ. υποθυρεοειδισμός, υπερθυρεοειδισμός, ανεπάρκεια των επινεφριδίων) και νεφρίτιδα. Αυτές οι ανεπιθύμητες ενέργειες μπορεί να είναι σοβαρές ή απειλητικές για τη ζωή και μπορεί να απαιτούν διακοπή της νιβολουμάμπης και έναρξη συστηματικών κορτικοστεροειδών ή άλλης ανοσοκατασταλτικής θεραπείας.
Αλληλεπιδράσεις
Αλληλεπιδράσεις φαρμάκου-φαρμάκου
Δεν έχουν διεξαχθεί επίσημες μελέτες αλληλεπίδρασης φαρμάκου-φαρμάκου με τη νιβολουμάμπη. Ωστόσο, καθώς η νιβολουμάμπη είναι ένα μονοκλωνικό αντίσωμα και όχι ένας μεταβολίτης των ενζύμων του κυτοχρώματος P450 (CYP) ή άλλων ενζύμων μεταβολισμού φαρμάκων, δεν αναμένονται φαρμακοκινητικές αλληλεπιδράσεις με άλλα φάρμακα.
Ωστόσο, η ταυτόχρονη χρήση νιβολουμάμπης με ανοσοκατασταλτικούς παράγοντες, όπως κορτικοστεροειδή συστηματικής δράσης, μπορεί να μειώσει την αποτελεσματικότητα της νιβολουμάμπης λόγω των αντίθετων φαρμακοδυναμικών επιδράσεων. Επομένως, αυτοί οι παράγοντες θα πρέπει να αποφεύγονται πριν και κατά τη διάρκεια της θεραπείας, εκτός αν χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση ανοσομεσολαβούμενων ανεπιθύμητων ενεργειών.
Αλληλεπιδράσεις φαρμάκου-τροφής
Καθώς η νιβολουμάμπη χορηγείται ενδοφλεβίως και δεν απορροφάται από το γαστρεντερικό σωλήνα, δεν αναμένονται άμεσες αλληλεπιδράσεις μεταξύ φαρμάκου και τροφής. Ωστόσο, η κατάσταση θρέψης ενός ασθενούς μπορεί να επηρεάσει τη συνολική κατάσταση της υγείας του και να επηρεάσει έμμεσα την ανεκτικότητα ή την απόκριση στη θεραπεία.
Πρόσθετες σημαντικές πληροφορίες
Η νιβολουμάμπη, ως ανοσοθεραπευτικός παράγοντας, μπορεί να ενισχύσει τις ανοσολογικές αποκρίσεις έναντι των καρκινικών κυττάρων. Ωστόσο, υπάρχει πιθανότητα ανάπτυξης ανθεκτικότητας στη θεραπεία με την πάροδο του χρόνου. Οι μηχανισμοί ανθεκτικότητας μπορεί να περιλαμβάνουν απώλεια αντιγονικότητας των καρκινικών κυττάρων, αυξημένη έκφραση ανοσοκατασταλτικών μορίων ή αλλαγές στο μικροπεριβάλλον του όγκου (Sundar et al., 2015).
Η ασφάλεια και η αποτελεσματικότητα της νιβολουμάμπης έχουν καθιερωθεί μέσα από ένα εκτεταμένο πρόγραμμα προκλινικών και κλινικών μελετών. Σε προκλινικά μοντέλα, η νιβολουμάμπη έδειξε αντικαρκινική δραστηριότητα τόσο ως μονοθεραπεία όσο και σε συνδυασμό με άλλους θεραπευτικούς παράγοντες. Σε κλινικές δοκιμές φάσης I-III, η νιβολουμάμπη επέδειξε κλινικά σημαντικά ποσοστά ανταπόκρισης και βελτιωμένη επιβίωση σε ασθενείς με διάφορους τύπους προχωρημένου καρκίνου (Finkelmeier et al., 2018).
Μετά την έγκριση της νιβολουμάμπης, έχουν διεξαχθεί αρκετές μετεγκριτικές μελέτες για την περαιτέρω αξιολόγηση της ασφάλειας και της αποτελεσματικότητας του φαρμάκου σε πραγματικές συνθήκες. Αυτές οι μελέτες έχουν επιβεβαιώσει σε γενικές γραμμές τα ευρήματα των κλινικών δοκιμών και έχουν παράσχει πρόσθετες πληροφορίες σχετικά με τη χρήση της νιβολουμάμπης σε ειδικούς πληθυσμούς ασθενών.
Η φαρμακοεπαγρύπνηση είναι μια συνεχής διαδικασία για τον εντοπισμό και την αξιολόγηση ανεπιθύμητων ενεργειών και άλλων ζητημάτων ασφάλειας που μπορεί να προκύψουν με τη χρήση της νιβολουμάμπης μετά την έγκριση. Οι ασθενείς και οι επαγγελματίες υγείας ενθαρρύνονται να αναφέρουν τυχόν ύποπτες ανεπιθύμητες ενέργειες στον κατασκευαστή ή στις ρυθμιστικές αρχές.
Όσον αφορά τα φαρμακοκινητικά χαρακτηριστικά, η νιβολουμάμπη παρουσιάζει μη γραμμική φαρμακοκινητική, με την κάθαρση να μειώνεται με την πάροδο του χρόνου. Η κατάσταση σταθερής κατάστασης επιτυγχάνεται μετά από περίπου 12 εβδομάδες με το συνιστώμενο δοσολογικό σχήμα. Η ηλικία, το φύλο, η φυλή, η ηπατική ή η νεφρική λειτουργία και ο όγκος του όγκου δεν έχουν κλινικά σημαντικές επιδράσεις στη φαρμακοκινητική της νιβολουμάμπης.
Αποτελεσματικότητα νιβολουμάμπης (φάρμακο Opdivo, Abxila, BiNivo κ.α.)
Η αποτελεσματικότητα της νιβολουμάμπης έχει αξιολογηθεί εκτενώς μέσα από πολλαπλές κλινικές δοκιμές και μελέτες πραγματικού κόσμου σε διάφορους τύπους καρκίνου. Συστηματικές ανασκοπήσεις και μετα-αναλύσεις αυτών των μελετών παρέχουν μια συνολική εικόνα της θεραπευτικής αξίας της νιβολουμάμπης.
Μια μετα-ανάλυση από τους Gunturi και McDermott (2015) εξέτασε την αποτελεσματικότητα της νιβολουμάμπης σε ασθενείς με προχωρημένο μελάνωμα. Τα αποτελέσματα έδειξαν σημαντική βελτίωση στην συνολική επιβίωση και στα ποσοστά ανταπόκρισης σε σύγκριση με τη χημειοθεραπεία ή άλλες θεραπείες. Μια άλλη μετα-ανάλυση από τους Finkelmeier et al. (2018) επικεντρώθηκε στη χρήση της νιβολουμάμπης για τον ηπατοκυτταρικό καρκίνο, δείχνοντας ελπιδοφόρα αποτελέσματα ως θεραπεία δεύτερης γραμμής για ασθενείς που είχαν προηγουμένως λάβει σοραφενίμπη.
Στον μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα (NSCLC), η νιβολουμάμπη έχει επιδείξει ανώτερη αποτελεσματικότητα και ανεκτικότητα σε σύγκριση με τη χημειοθεραπεία σε ασθενείς των οποίων η νόσος έχει προοδεύσει μετά από προηγούμενη θεραπεία (Sundar et al., 2015). Οι τρέχουσες ερευνητικές κατευθύνσεις επικεντρώνονται στον προσδιορισμό των υποομάδων ασθενών που είναι πιο πιθανό να ανταποκριθούν στη θεραπεία, καθώς και στην εξερεύνηση συνεργιστικών συνδυασμών με άλλους ανοσοθεραπευτικούς παράγοντες, στοχευμένες θεραπείες ή χημειοθεραπεία.
Παρά τα εντυπωσιακά αποτελέσματα σε ορισμένους τύπους καρκίνου, η νιβολουμάμπη δεν είναι αποτελεσματική για όλους τους ασθενείς. Ένας βασικός τομέας μελλοντικής έρευνας είναι η ανάπτυξη προγνωστικών βιοδεικτών για τον εντοπισμό ασθενών που είναι πιο πιθανό να επωφεληθούν από τη θεραπεία. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει την αξιολόγηση της έκφρασης PD-L1 στον όγκο, την παρουσία ενδογενών αντικαρκινικών ανοσοαποκρίσεων ή άλλων χαρακτηριστικών του όγκου ή του ανοσοποιητικού συστήματος του ασθενούς.
Μια άλλη σημαντική κατεύθυνση έρευνας είναι η διερεύνηση του ρόλου της νιβολουμάμπης στην προεγχειρητική (νεοεπικουρική) ή μετεγχειρητική (συμπληρωματική) θεραπεία σε πρώιμα στάδια καρκίνου. Τέτοιες προσεγγίσεις έχουν τη δυνατότητα να μειώσουν τον κίνδυνο υποτροπής και να βελτιώσουν τα μακροπρόθεσμα αποτελέσματα για τους ασθενείς.
Καθώς η κλινική εμπειρία με τη νιβολουμάμπη συνεχίζει να αυξάνεται, θα είναι σημαντικό να εξεταστούν οι μακροπρόθεσμες επιδράσεις της θεραπείας, τόσο όσον αφορά την ανθεκτικότητα του όγκου όσο και την ασφάλεια. Τα συνεχιζόμενα ερευνητικά προγράμματα θα πρέπει να στοχεύουν στην κατανόηση των μηχανισμών που διέπουν την ανταπόκριση και την αντίσταση στη θεραπεία, καθώς και στην ανάπτυξη στρατηγικών για την πρόβλεψη και την αντιμετώπιση των ανεπιθύμητων ενεργειών που σχετίζονται με το ανοσοποιητικό.
Συνοπτικά για τη νιβολουμάμπη (φάρμακο Opdivo, Abxila, BiNivo κ.α.)
Η νιβολουμάμπη (φάρμακο Opdivo, Abxila, BiNivo κ.α.) είναι ένα μονοκλωνικό αντίσωμα που χρησιμοποιείται ως ανοσοθεραπεία για τη θεραπεία διαφόρων τύπων καρκίνου. Δρα ενισχύοντας την ικανότητα του ανοσοποιητικού συστήματος να αναγνωρίζει και να επιτίθεται στα καρκινικά κύτταρα. Η νιβολουμάμπη έχει επιδείξει εντυπωσιακά αποτελέσματα σε κλινικές δοκιμές, βελτιώνοντας την επιβίωση και τα ποσοστά ανταπόκρισης σε ασθενείς με προχωρημένο μελάνωμα, μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα, νεφροκυτταρικό καρκίνωμα και άλλους τύπους καρκίνου. Ωστόσο, δεν είναι αποτελεσματική για όλους τους ασθενείς και μπορεί να προκαλέσει ανοσομεσολαβούμενες ανεπιθύμητες ενέργειες. Η τρέχουσα έρευνα επικεντρώνεται στον εντοπισμό προγνωστικών βιοδεικτών για την επιλογή ασθενών και στη διερεύνηση συνεργιστικών συνδυασμών με άλλες θεραπείες. Η μακροχρόνια παρακολούθηση είναι απαραίτητη για την πλήρη κατανόηση της ασφάλειας και της αποτελεσματικότητας της νιβολουμάμπης.
elpedia.gr
ΠΡΟΣΟΧΗ: Είναι ζωτικής σημασίας να μην λαμβάνετε ποτέ κανένα φαρμακευτικό σκεύασμα χωρίς την επίβλεψη και καθοδήγηση ενός ειδικευμένου ιατρού. Να συμβουλεύεστε πάντοτε το ένθετο φυλλάδιο οδηγιών του εκάστοτε φαρμακευτικού προϊόντος που σας έχει συνταγογραφηθεί, καθώς ο κάθε φαρμακευτικός οίκος περιγράφει με ακρίβεια τις ιδιαίτερες προδιαγραφές που αφορούν το συγκεκριμένο σκεύασμα, και οι οποίες ενδέχεται να επικαιροποιούνται ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Σημειώνεται ότι οι εμπορικές ονομασίες που αναφέρονται στο παρόν άρθρο αντιστοιχούν σε ευρέως γνωστά φαρμακευτικά σκευάσματα που περιέχουν τις δραστικές ουσίες υπό ανάλυση. Ωστόσο, ενδέχεται να υπάρχουν διαφοροποιήσεις ανάλογα με τη σύνθεση του εκάστοτε φαρμάκου. Το παρόν άρθρο εστιάζει στην ανάλυση της δραστικής ουσίας και όχι στην εμπορική ονομασία του φαρμάκου. Η αναφορά των εμπορικών ονομασιών γίνεται αποκλειστικά για τη διευκόλυνση των αναγνωστών, οι οποίοι θα πρέπει να μελετούν προσεκτικά το φύλλο οδηγιών κάθε εμπορικού σκευάσματος που χρησιμοποιούν. Είναι απαραίτητο να έχετε στενή συνεργασία με τον θεράποντα ιατρό σας και τον φαρμακοποιό σας. Η αυτοχορήγηση οποιουδήποτε φαρμάκου εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους για την υγεία σας και πρέπει να αποφεύγεται ρητά.
Βιβλιογραφία
- Finkelmeier, F., O. Waidmann, and J. Trojan. “Nivolumab for the treatment of hepatocellular carcinoma.” Expert review of anticancer therapy 18.12 (2018): 1169-1175. tandfonline.com
- Gunturi, A., and D. F. McDermott. “Nivolumab for the treatment of cancer.” Expert opinion on investigational drugs 24.2 (2015): 253-260. tandfonline.com
- Sundar, R., B. C. Cho, J. R. Brahmer, and R. A. Soo. “Nivolumab in NSCLC: latest evidence and clinical potential.” Therapeutic advances in medical oncology 7.2 (2015): 85-96. journals.sagepub.com